De grenzen van wat de aarde kan dragen, worden stelselmatig overschreden. De manier waarop we omgaan met energie, grondstoffen en materialen leidt tot klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en milieuproblemen. Om deze grote duurzaamheidsopgaven op te lossen moeten de energietransitie en de grondstoffentransitie in gezamenlijkheid worden aangepakt. Dat gebeurt nu nog onvoldoende. De SER schrijft dat in de verkenning Evenwichtig sturen op de grondstoffentransitie en de energietransitie voor brede welvaart die vandaag is gepubliceerd.
Klimaat, biodiversiteit én een schone leefomgeving zijn essentieel
De energie- en de grondstoffentransitie hangen nauw met elkaar samen. Het doel van de energietransitie is minder opwarming van de aarde. De grondstoffentransitie richt zich op een 100% circulaire economie in 2050 ten gunste van klimaat, biodiversiteit en de leefomgeving. We moeten daarvoor radicaal efficiënter omgaan met grondstoffen, materialen en producten. Bovendien vermindert circulair grondstoffen- en materialengebruik leveringsrisico’s uit geopolitiek instabiele landen, zoals China of Rusland.
“Zonder grondstoffentransitie komen ook de klimaatdoelen in de knel. We zullen radicaal efficiënter moeten omgaan met grondstoffen, materialen en producten, om klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en milieuproblemen echt tegen te gaan. En daarvoor is een stringent overheidsbeleid nodig” – Ed Nijpels, voorzitter van de SER-commissie Duurzame ontwikkeling.
De grondstoffentransitie gaat net zo ingrijpend zijn als de energietransitie
Er is nu meer aandacht voor de energietransitie, terwijl de grondstoffentransitie volgens de raad minstens zo ingrijpend zal zijn. Om de doelstellingen van beide transities in 2050 te halen, moet een evenwichtige aanpak van beide transities worden gehanteerd.
“Hoogwaardig hergebruik van grondstoffen en materialen, hoogwaardige inzet van biogrondstoffen en verduurzaming van internationale ketens zijn noodzakelijke voorwaarden voor beide transities. Samenhangend beleid is dus cruciaal.” – Ed Nijpels, voorzitter SER-commissie Duurzame ontwikkeling
Kabinet, maak grondstoffentransitie tot prioriteit
Het is noodzakelijk en terecht dat het kabinet de energietransitie verder versnelt. Maar de raad wijst op de urgentie om dit in samenhang te doen met een forse versnelling van de grondstoffentransitie. De grondstoffentransitie dient meer gewicht te krijgen om evenwichtig te kunnen sturen. De SER komt met vier punten om dit te verwezenlijken:
1. Stuur ook op (internationale) ketens.
De energietransitie is gericht op CO2-reductie in Nederland, terwijl Nederlandse bedrijven die opereren in internationale ketens juist ook enorme duurzaamheidswinst kunnen realiseren in het buitenland. Op dit moment zijn er echter nauwelijks prikkels voor bedrijven om in de toeleveringsketen te komen tot minder primair grondstoffengebruik. We moeten dit meetbaar en waardeerbaar maken en bedrijven hiertoe stimuleren.
2. Kom met een kabinetsbrede inzet op de grondstoffentransitie en een adequate uitvoeringsstructuur.
Voor een effectieve uitvoering van de grondstoffentransitie is het nodig dat alle ministeries intensief betrokken zijn bij het uitvoeringsprogramma van de coördinerend bewindspersoon met diens bijbehorende bevoegdheden, en dat de circulaire economie tot in de haarvaten van andere beleidsterreinen wordt geintegreerd. Ook is het van belang dat er voldoende middelen en faciliteiten beschikbaar worden gesteld zodat alle actoren hun taken serieus kunnen uitvoeren.
3. Stel een eigenstandig, concreet en afrekenbaar doel voor de grondstoffentransitie vast.
De SER stelt voor de grondstoffentransitie aan te jagen door een nationale duurzame grondstoffen- en materialendoelstelling in te stellen, passend bij de Europese kaders. Dat gaat verder dan het voorstel van het kabinet voor een nationaal klimaatdoel voor een circulaire economie. De grondstoffentransitie kijkt namelijk niet alleen naar CO2-reductie in eigen land, maar naar het realiseren van duurzaamheidswinst (voor klimaat, biodiversiteit én leefomgeving) in de gehele productie- en consumptieketen. Dit vraagt duidelijke transitiepaden, met een uitwerking en vertaalslag naar productgroepen.
4. Presenteer ook voor de grondstoffentransitie een samenhangend beleidspakket.
Er zijn op dit moment nog nauwelijks beleidsinstrumenten gericht op vermindering van grondstoffengebruik, versnelde toepassing van hernieuwbare grondstoffen en materialen, substitutie naar milieuvriendelijkere varianten en hoogwaardig hergebruik van materialen. Naast subsidies en normering kan beprijzen in de vorm van een Europese grondstoffenheffing effectief onderdeel zijn van een samenhangend beleidspakket. Ook moet worden gewerkt aan snellere en consistente vergunningverlening om afval weer als grondstof in te zetten. Het is van belang dat het Nationaal Programma Circulaire Economie dat later dit najaar wordt gepresenteerd komt met zo’n samenhangend pakket aan maatregelen.
Echte duurzaamheid is alleen haalbaar met aandacht voor de maatschappelijke context. De energietransitie en de grondstoffentransitie zijn alleen haalbaar en houdbaar wanneer er ook aandacht is voor rechtvaardigheid (just transition), met onder andere aandacht voor de inkomens en vermogens van huishoudens, de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van werknemers en een eerlijke verdeling van de lusten en de lasten van de transities.
De verkenning is voorbereid door de commissie Duurzame Ontwikkeling van de SER, onder voorzitterschap van drs. Ed Nijpels. De verkenning is op 16 september vastgesteld in de raadvergadering van de SER.
