Er komt een nieuwe DWDD, onder de naam De Wereld Draait Dol. Dit verhaal hoort daar niet thuis. Jaarlijks sterven wereldwijd 500.000 mensen aan de gewone griep, 50 miljoen mensen aan ondervoeding, vluchten miljoenen voor de klimaatcrisis, en sterven ze als ratten door kanker, HIV, obesitas, mazelen en malaria. Alleen al in Nederland zijn er 1,2 miljoen diabetes patiënten, en conform de prognose verdubbelt zich dat aantal in de komende jaren. Diabetes is als de pest, of als lepra. Ledenmaten sterven af, organen houden ermee op. Sterftecijfers door tabak of luchtvervuiling tellen eveneens op tot vele miljoenen. Enzovoorts. Niemand maalt erom, dit alles heet geen pandemie, er gaan geen alarmbellen af.
In 1972 publiceerden wij als Club van Rome het rapport Grenzen aan de Groei. In 1962 verscheen Silent Spring van Rachel Carson, dat gaat over de dodelijke effecten van pesticiden op de natuur, nu de insectensterfte. In 1996 werd dit gevolgd door Our Stolen Future van Theodore Colborn, Dianne Dumanoski and John Peterson Myers, dat de vernietigende effecten beschrijft van chloorderivaten ofwel pseudo-hormonen op insecten- en vogelpopulaties, die zich door deze hormonale interventies niet meer kunnen voortplanten.
Grenzen aan de Groei ging over de clash tussen de economie en de planetaire gebruiksruimte, die de laatste decennia werd geëlimineerd. Wij voorzagen dat de levensvoorwaarden voor 9 miljard mensen in 2030 – 2050 zullen verdampen. De zeespiegel stijgt met enkele meters in de komende eeuw, het zinkend schip zendt een S.O.S. uit, en bijgevolg snellen reddingboten, kustwacht en helicopters naar het onheil, zoals nu gebeurt met Corona door regeringen die de reddingboei uitgooien.
Voor deze crises wordt al decennia gewaarschuwd. De vluchtelingenstroom werd voorspeld, evenals de virale uitbraak van deze dagen. De bron daarvan is China, waar de weerzinwekkende gewoonte bestaat om alles wat kruipt en vliegt op te eten, waardoor de onderwereld van de natuur via deze z.g. Bush-Meat-Cascade naar de bovenwereld van de mens migreert. Gewaarschuwd is ook voor de vrijhandel, alles moet over de hele wereld worden getransporteerd, en met de producten lift ook het gevaar mee.
Klimaatverandering gaat over beweging in de tijd, dus in jaren, ruimte en geologische dynamiek; dus alles beweegt van Oost naar West, van Zuid naar Noord. Ziekten als knokkelkoorts, virale hersenontsteking, malaria, ebola en corona reizen mee met deze klimaatbeweging. Wat tien jaar geleden in Afrika krioelde komt nu de polder binnen. Noordzee en Waddenzee worden bevolkt door soorten die daar tot voor kort niet voorkwamen, en dit geldt voor de hele natuur. Ikzelf hoor tot de 120.000 in 2019 nieuw gediagnostiseerde kankerpatiënten, wier medische zorg weliswaar stevig is georganiseerd, maar ook hier gaat het om virussen en de collectiviteit van de belangrijkste exogene oorzaken, zoals fijnstof, zware metalen en straling. Die astronomische getallen geven tot nog toe geen reden tot crisispolitiek, ondanks de lijdensweg van deze patiënten.
Wij hebben gewaarschuwd voor de uitputting van grondstoffen, voor de oprukkende woestijn, het tekort aan drinkwater, het verlies aan vruchtbare grond, voor overbevissing en overbevolking. Alleen toen er in 1973 even een tekort aan olie ontstond werden er maatregelen getroffen die lijken op de crisisbestrijding van deze dagen.
De reden waarom er nooit eerder alarm werd geslagen is dat die crises altijd over de anderen gingen. Niet ikzelf, maar de ander krijgt diabetes of kanker. Niet wij, maar de anderen moeten vluchten voor hitte en droogte. Niet hier, maar elders wordt oorlog gevoerd om grondstoffen. Niet de overheid, maar de vrije markt moet de energietransitie realiseren.
De actualiteit toont aan dat het om ons allen gaat en dat die vrije markt daar niet los van kan bestaan. In geen enkel dossier zijn de overheid of wij allen afwezig, ten bate van abstracte vrijheden. Wat zich in deze parade van de roekeloosheid manifesteert zijn de grenzen aan de groei, en die vereisen een scenario voorbij alle gangbare politieke tradities. Daarbij stuiten we op de noodzaak om af te zien van de illusie dat een risicoloze samenleving mogelijk is.
De moderniteit heeft dat droombeeld in onze geest verankerd, de Spektakelmaatschappij, ooit treffend beschreven door de Franse situationistische denker Guy Debord (La Société de Spectacle, 1967) is werkelijkheid geworden. Het beleeft het volle bestaan als een doorlopend festival. Risico’s zijn er wel, bij de vleet, maar zelfs de klimaatverandering is lifestyle geworden, vooral voor de jongere generatie, een jaarbeurs van evenementen, belevingen, ontmoetingen, collectieve mindfulness, prijzen, helden en kampioenen.
Alle grote crises beginnen met signalen, getallen en dan prognoses. Ze eindigen met het accepteren van de risico’s. Op een dag tellen we de slachtoffers en wegen die tegen het weer opstarten van het gewone bestaan. Tegen die tijd zijn er enkele duizenden Intensive Care-bedden bijgekomen, lijkt de behandeling succesvol, zijn 62.000 besmettingen gepasseerd en is de trend dalende. Dan moet de oude tredmolen weer gaan draaien, en dat is eerder een kwestie van weken dan van maanden of langer. Want de kosten voor een opgesloten economie zijn niet te dragen, die van de risico-besmettingen zijn dat wel.
Het is moeilijk voorstelbaar, maar onvermijdelijk komt deze afweging in beeld. Stel, voor iedere 100 besmettingen worden er 10 ziek en overlijden er 4. Die zijn gemiddeld 84 jaar oud en leden aan tal van ouderdomskwalen. De viroloog telt deze gevallen op tot 10%, de artsen zien 4%. Artsen nemen standaard zulke beslissingen, maar de viroloog eist dat de politici dat doen. Is het erg dat mijn familielid van 94 vorige week besloot dat zij tot die 4% wilde behoren, in overleg met de dokter? ‘We gaan allemaal wat eerder’, zei zij. Zij ademde moeizaam, werd op de I.C. nog een paar dagen beademd, en hield het voor gezien. Er waren hartproblemen, zij had kanker gehad, het virus was niet de oorzaak maar de druppel.
Wat je mag wensen is dat de oorzaken worden gelegd bij de roekeloosheid van de vrije markt, die deze geest niet meer in de fles kon houden, met als conclusie dat het toekomstige wereldsysteem voortaan moet worden geleid door een nieuw politiek paradigma. Daarvoor liggen tal van ontwerpen klaar in Den Haag, Brussel, Berlijn, Parijs en elders, je hoeft niet ver te zoeken. Voor die scenario’s blijkt er geld genoeg te zijn, maar er is alleen geen libretto en geen dirigent. Daarvoor heb je geen Chinese commando-structuur nodig, of een Sovjet-economie. De Polder en Europa zijn inventief genoeg. Grootse visies zijn van alle tijden, de samenleving kan niet zonder. Het ontstaan van de Verenigde Naties, de Europese Unie, de landbouwhervorming, de Euro, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De Sustainable Development Goals en het Klimaat Akkoord van Parijs zijn recente voorbeelden.
Crises beheers je door wat deze regering nu zo krachtdadig toont, en dat gaat dan vooral over vangnetten, snel handelen en medische zorg. De volgende fase zal moeten gaan over het definitieve te kiezen risico-moment, hoe eerder hoe beter, en daarna een gezamenlijk plan voor de andere toekomst. De Crisis en Herstel Wet is een voorproefje. Een Toekomstwet moet de echte doorbraak worden.
Wouter van Dieren, Club van Rome
Een ingekorte versie van dit artikel is op maandag 23 maart in Trouw gepubliceerd: https://www.trouw.nl/cs-b356d56ce