Wie net als ik wel eens voetbal kijkt, weet dat je op papier een heel goed elftal kunt hebben. Dat is echter absoluut geen garantie voor succes op het veld. Het is wat dat betreft net de transitie naar een duurzame economie. Op papier weten beleidsmakers en politici heel goed hoe het moet. Niet voor niets verschijnt er elke week wel weer een nieuw rapport, onderzoek of handreiking. Het probleem is echter dat we de duurzame economie niet bereiken in de beleidskamer. Die ontstaat niet op papier, maar op het veld van de economie: de markt.

De Nieuwe Economie Index (NEx) van 2024 staat dit jaar op 17,5 procent, een procentpunt hoger dan vorig jaar. De kleinste stijging in vijf jaar. Dit toont aan dat we weliswaar dichter bij de nieuwe economie komen, maar het tempo waarop neemt elk jaar af. Wat ik daaruit concludeer: de verduurzaming van de Nederlandse economie loopt tegen beleidsgrenzen aan, waardoor ondernemers afwachten. Beleidsgrenzen die de overheid bepaalt. Of zoals onze partner Oos Kesbeke, directeur van het Amsterdamse Kesbeke Tafelzuren, zegt: “Er ligt een enorme markt voor duurzaam ondernemen. Maar daarvoor moet het toegankelijker, voordeliger en begrijpelijker.”

Duurzame subsidies ontoegankelijk

En dat duurzaam ondernemen binnen de huidige spelregels te moeilijk is, horen we meer bij bedrijven. Ook in ons netwerk, zelfs al bestaat dat uit bedrijven die laten zien dat duurzaam ondernemen met een verdienmodel wél kan. Maar ook zij zeggen dat het hard werken is. Dat ze overweldigd worden door de hoeveelheid onduidelijke regels die vaak niet goed aansluiten op de praktijk van alledag. Dat er wel duurzame subsidies zijn maar dat die voor hardwerkende mkb’ers zonder aparte afdeling niet of nauwelijks toegankelijk zijn.

En toch, op papier lijkt het alsof we goed bezig zijn. Maar papier scoort geen doelpunten, zou Cruijff zeggen. Zo stagneert de score voor circulaire economie al vijf jaar en neemt in de NEx van 2024 zelfs iets af tot 13,4 procent. De overheid lijkt druk met circulariteit, maar dat is vooral in Microsoft Word. En al krijg je soms het idee dat het meer dan ooit gaat over recycling en tweedehands. Het is blijkbaar nog te veel voor de bühne, en nog te weinig vanuit een werkend businessmodel.

Wél een business case

Een sector waar dat businessmodel er wel is? Groene energie. Het enige thema waar al vijf jaar lang een stijging op te zien is. Logisch ook, investeringen in zonnepanelen en windenergie bieden bedrijven een aantrekkelijke business case. Het speelveld is duidelijk, waardoor ondernemers weten waar ze aan toe zijn.

Dat kan dus ook voor circulair, zou je zeggen. Het is op dit moment bijvoorbeeld nog steeds voordeliger om nieuwe spullen te produceren dan iets te repareren of vervangen. Of om nieuw plastic te gebruiken in plaats van gerecycled. Hogere belasting op nieuw maakt het aantrekkelijker om geen nieuwe grondstoffen te gebruiken. En dat werkt als katalysator voor de markt. Marktwerking dus.

Duurzame ondernemers gaan aan de slag

Ik hoor je denken: maar hoe doen duurzame ondernemers het nu dan? De bedrijven in ons netwerk gaan gewoon aan de slag. Omdat ze voelen dat het moet. Omdat ze willen dat het anders gaat. En omdat ze het kunnen. Dat doen ze zelf, of in projecten met MVO Nederland. Zo werken we met de hele voedselketen aan het versterken van de biodiversiteit in de landbouw via dat wat die bedrijven elke dag op hun bord hebben liggen. Het stimuleert steeds meer boeren om ook te gaan werken op een manier die past bij de natuur. En zo zijn er nog volop voorbeelden van hoe we als vertegenwoordiger van het progressieve bedrijfsleven laten zien dat het kan.

De duurzame economie komt er alleen als de markt ook werkt op andere thema’s dan groene energie. En hoewel ik oproep tot minder beleid op papier, pleit ik bij de politiek voor een aantal wijzigingen in wet- en regelgeving op lange termijn. Minder belasting op arbeid, meer op grondstoffen. Laat vervuilers betalen, stop met belastingontheffingen en compensatie voor de fossiele industrie. Stimuleer nieuwe verdienmodellen, zoals biobased bouwmaterialen. Maak subsidies toegankelijk en betaalbaar voor mkb’ers. Beprijs niet-duurzame productie marktbreed, zodat duurzaam vanzelf aantrekkelijk wordt. Met deze maatregelen ben ik er heilig van overtuigd dat zelfs de bakker op de hoek ineens wél brood ziet in verduurzaming.

Wouter Scheepens, interim-bestuurder MVO Nederland