Recent heeft het kabinet een opvallende stap gezet door per 1 januari de btw op verschillende soorten dieren en hun voer te verhogen van 9% naar 21%. Het gaat hierbij onder andere om veevoeder, granen en peulvruchten die als diervoeder dienen. Aangezien voer voor producten zoals varkensvlees, kip en eieren voor een groot deel de prijs bepaalt, zal dit naar verwachting kunnen leiden tot een prijsstijging. Hiermee wordt mijns inziens een begin gemaakt met het doorberekenen van milieukosten in de uiteindelijke prijs – een thema dat al decennialang op tafel ligt, maar tot nu toe vaak strandde in discussies.
In mijn boekenkast staat nog steeds dat ene boek uit mijn studietijd milieusociologie in Wageningen: Economische theorie van het milieu. Bij het vak milieu-economie van Wim Heijman hadden we destijds veel discussies over een belangrijk onderwerp: de kosten van milieuvervuiling en schade aan onze gezondheid. Moeten die kosten worden opgenomen in de prijs van producten, of zijn dat collectieve lasten die de overheid voor haar rekening neemt? Of, zoals sommigen toen dachten, zou de markt het wel vanzelf oplossen?
Ik was – en ben nog steeds – van de school die vindt dat vervuilende producten duurder zouden moeten zijn dan schonere alternatieven. Biologisch zou goedkoper moeten zijn dan gangbaar, en groenten en fruit betaalbaarder dan vlees. Maar in de realiteit zien we vaak het tegenovergestelde: certificeringen en lagere opbrengsten maken ‘het goede’ product juist duurder. En dat helpt de consument natuurlijk niet.
Nu, jaren later, lijkt het vraagstuk van toen eindelijk op de agenda te staan, en niet alleen bij discussies in een collegezaal. De afgelopen twintig jaar hebben we diverse experimenten gezien rond het internaliseren van maatschappelijke kosten. Denk aan initiatieven zoals true price, waarbij geprobeerd wordt om de werkelijke waarde van producten beter te reflecteren door verborgen kosten, zoals milieuschade, in de prijs door te berekenen. Het idee: het marktmechanisme kan best wat hulp gebruiken, want zelfregulering is niet voldoende gebleken.
Gelukkig denken velen daar tegenwoordig net zo over. In maar liefst zestien visiedocumenten van verschillende organisaties staat het principe van true pricing centraal, zo analyseerde de TAPP-coalitie, die zich druk maakt over eerlijke beprijzing. Er lijkt dus hoop: dit kabinet zet het btw-instrument in om vlees duurder te maken. Een stap in de goede richting, waarbij producten met meer milieuschade zelf die schade gaan bekostigen. De overheid ondersteunt zo de markt in haar werk, en de consument volgt vanzelf. Je zou kunnen zeggen: de economie doet precies wat we destijds in de collegezaal bespraken.
Ik vraag me af hoe de discussie in Wageningen vandaag de dag verloopt tijdens colleges milieu-economie. Zijn de principes die destijds zo’n groot debat opriepen nu ook daadwerkelijk onderdeel van het beleid? We lijken de goede kant op te gaan. Het is mooi om te zien dat waar ooit theorie over ging, vandaag de praktijk begint te worden.
NB: Wel jammer te zien dat de btw-verhoging ook gaat gelden voor planten voor de teelt van groenten en fruit. Gemiste kans.
Suzanne van der Pijll, Managing Partner bij Schuttelaar & Partners & Oprichter Smart Food Alliance