Er is geen ontkomen meer aan. Elk orgaan, elk zintuig en elke ziekte heeft tegenwoordig zijn eigen fonds of stichting. Als achtervangers fungeren het Nationaal Revalidatiefonds en de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen. Ieder land heeft zijn comité, elk landschap zijn stichting. De Balikpapan Orangutan Survival Foundation gaat over een bos met apen, Natuurmonumenten over Nederland en het Wereld Natuur Fonds over de rest. En allemaal weten ze mij te vinden. Bij voorkeur op zaterdag, als de tijdsdruk lager is en het gemoed warmer. Sinds maanden bestaat meer dan de helft van mijn zaterdagpost uit bedelbrieven. Acht alleen al afgelopen zaterdag.

Filosofen hebben zich uitvoerig beziggehouden met het verschil tussen liefdadigheid als een private deugd en filantropie als georganiseerde vrijgevigheid op grote schaal, en met de vraag of er een morele plicht tot liefdadigheid bestaat, en zo ja, voor wie dan. Hebben de begunstigden moreel recht op onze bijstand, en zijn wij dus moreel in gebreke als wij niet ruimhartig schenken aan allerlei goede doelen? En hoe zijn in een democratische samenleving de plichten verdeeld? Wat mogen wij van de Staat verwachten als het gaat om de behartiging van het algemeen welzijn en wanneer dienen organisaties of individuele burgers zich aangesproken te voelen?

Het gangbare beeld is dat de overheid inderdaad als eerste de taak heeft om het algemeen welzijn van haar burgers te bevorderen, met name van de minst fortuinlijken onder hen. Filantropie mag verwacht worden van grote organisaties en ondernemingen. Die kunnen schenkingen aan goede doelen hanteren om hun erkentelijkheid te laten blijken voor wat heet ’the gift of society’, de kansen en de infrastructuren die de samenleving hun biedt om actief te zijn op de markt. Filantropie als onderdeel van maatschappelijk verantwoord ondernemen , heet dat nu. Daarnaast blijft er voldoende plaats voor liefdadigheid als een vorm van individueel fatsoen, van oog hebben voor de noden van een ander die het slechter heeft dan jij.

Dat is mooi samengevat, maar het lost niet het probleem op van de wassende stroom van verzoeken die allemaal een moreel beroep doen op mijn individuele vrijgevigheid en daarmee speculeren op een vaag schuldgevoel dat afgekocht moet worden. Dat laat een onplezierige nasmaak achter, of je nu wel of niet op het verzoek ingaat. Hier is de kleine terreur van de goede doelen aan het werk.

Een structurele oplossing zou zijn dat de fondsenwervende instellingen fuseren tot vier of vijf clusters die onderling een verdeling van de binnenkomende gelden afspreken. Je geeft dan aan gezondheid of milieu of ontwikkelingshulp of mensenrechten of dieren, en voor de rest zoeken ze het onder elkaar maar uit. Iets zakelijker misschien, maar wel overzichtelijk.

Zolang dit niet is gerealiseerd, moeten we het zelf uitmaken. Even dacht ik dat de Goede Doelen Gids met daarin de lijst van officieel erkende fondsenwervende instellingen daarbij hand- en spandiensten zou kunnen bieden. Ik zou in het vervolg eerst kijken of de steun vragende organisaties op die lijst voorkomen. Het hielp niet echt, want de lijst bevat momenteel honderdtwintig namen, en verheugd meldt de redactie dat er sinds vorig jaar weer acht nieuwe instellingen zijn bijgekomen.

Hier helpen alleen nog drastische maatregelen. Gedurende het hele afgelopen jaar heb ik alle aanvragen bewust onbeantwoord gelaten. Vaak zelfs zonder de envelop nog te open te maken, want ik heb al voor jaren genoeg adresstickers en mondgeschilderde wenskaarten. In plaats daarvan beslis ik op het eind van het jaar aan welke stichting of instelling ik deze keer een bedrag overmaak dat overeenkomt met wat ik in voorafgaande jaren over ruim veertig verschillende doelen verspreidde. Mijn eigen Goede Doel van het Jaar, een heel bewuste keus.

Dit jaar gaat mijn gift naar mijzelf, min of meer. Kort geleden ben ik toegetreden tot het comité van aanbeveling van de Stichting Nationaal Geschenk Mensenrechten Argentinië. Nu door het prinselijk huwelijk Nederland een speciale band krijgt met Argentinië, wil de stichting een nationaal geschenk aanbieden aan organisaties die zich ter plaatse inzetten voor de nog steeds nodige steun aan slachtoffers en nabestaanden van de militaire dictatuur van het Videla-regime. Een heel goed doel, lijkt mij. Van harte aanbevolen. Giro 437. Stichting Nationaal Geschenk Mensenrechten Argentinië te Utrecht.

Henk van Luijk is filosoof en oud-hoogleraar bedrijfsethiek.