Bbp als multinational
Het bbp, of gdp in het Engels, staat voor de totale geldwaarde van alle goederen en diensten die gedurende een jaar in een land geproduceerd zijn. Hoekstra: ‘Wetenschappers stellen al vijftig jaar dat dit niet voldoende zegt over de brede welvaart van een land. Daarvoor moet je ook iets weten over hoe het milieu ervoor staat, over kwaliteit van leven, over hoe geld en geluk verdeeld zijn over de bevolking, et cetera. Er zijn honderden alternatieve meetsystemen voorgesteld, maar toch is er in de afgelopen vijftig jaar weinig veranderd.’ Dat komt volgens Hoekstra omdat de onderzoekers van duurzaamheid en welzijn te versnipperd bezig zijn. ‘We werken niet genoeg samen en dragen onze boodschap daardoor niet krachtig genoeg uit.’ Hoekstra ziet het bbp als een multinational. Economen hebben een sterk staaltje werk geleverd door een cijfer en beleidsmodellen te maken die concrete economische problemen helpen oplossen. Bovendien is er een fantastische logistiek opgetuigd waardoor het bbp in meer dan 200 landen wordt gepubliceerd. ‘Het bbp heeft ons taalgebruik beïnvloed en ons denken. Woorden als “economie”, “consumptie” en “productiviteit” zijn dankzij het bbp nu gemeengoed.’
Leren van economen
Hoekstra verwijt de economen niets, in tegendeel. ‘We kunnen van hen leren. We moeten een even krachtige multinational bouwen. Zo’n multinational bestaat niet alleen uit een indicator, maar ook uit een rekeningenstelsel en een beleidswetenschap. ‘Het systeem van nationale rekeningen van het bbp is een bindmiddel en fungeert als een woordenboek voor macro-economen: je kunt verschillende inzichten hebben over de economie, maar je begrijpt elkaar wel. Omdat je dezelfde taal spreekt. Dát kunnen we leren van de bbp-multinational. Een dergelijk woordenboek ontbreekt volkomen in de wereld van welzijn en duurzaamheid. Centrale begrippen hebben geen eenduidige definitie en er heerst daardoor veel verwarring bij onderzoekers en burgers.’
Groter geheel
De crux zit het hem dus in het creëren van een rekeningenstelsel dat als taal gaat fungeren. Hoe moet dat eruit zien? Niet de economie maar de aarde moet het beginpunt zijn, stelt Hoekstra: de natuur, het klimaat en grondstoffen. Binnen dat systeem van natuurrekeningen krijg je de maatschappijrekeningen en daaronder vallen weer de economische rekeningen. Hoekstra: ‘Dit is een nieuwe benadering. Tot nu toe is de economie altijd het centrale stelsel geweest. En de economie is superbelangrijk, maar het is een onderdeel van een veel groter geheel, onze planeet en onze maatschappij.’
Monitor Brede Welvaart
Het CBS publiceert al een aantal jaren de Monitor Brede Welvaart’. Hoekstra was betrokken bij de voorloper daarvan, de Monitor Duurzaam Nederland. ‘Mijn voorstel is gebaseerd op het interne raamwerk van de Monitor Brede Welvaart. Het verschil is dat de Monitor nog uit losse indicatoren bestaat. In mijn boek presenteer ik een consistent stelsel van rekeningen.’ Binnen dit stelsel worden verschillende indicatoren gewogen en samengevoegd tot indicatoren voor duurzaamheid en welzijn. Hoekstra: ‘Ik stel daarbij voor verschillende weegmethodes te gebruiken. Het toekennen van geldwaardes aan welzijnsaspecten is daarbij slechts één manier. Ik denk bij de weegmethodes bijvoorbeeld ook aan nieuwe wetenschappelijke stromingen zoals de gedragseconomie.’
Community
Hoekstra geeft de eerste aanzet voor een basissysteem van rekeningen, een stelsel vergelijkbaar met de nationale rekeningen. Dit systeem is multidisciplinair. Niet de economen zijn in de lead, maar een netwerk van wetenschappers, onder wie demografen, sociologen, politicologen, ecologen en klimatologen. Het nieuwe rekeningenstelsel voor welvaart en duurzaamheid is hiermee niet af. ‘Het is een schets. Om verder te komen moet er een community ontstaan die een dergelijk harmonisatie-traject wil aangaan.’ Hoekstra is inmiddels in gesprek met de Verenigde Naties (VN), in de hoop dat deze grote organisatie zich achter zijn idee schaart. ‘De geschiedenis leert dat de VN iets wereldwijd op de kaart kan zetten. Maar daarvoor is wel momentum nodig. Met mijn boek hoop ik een discussie op gang te brengen.’
Maatschappelijke discussie
Als zijn ambities uitkomen, werkt de wereld over tien jaar met een nieuwe graadmeter voor welvaart en duurzaamheid. Wat kan dat opleveren? ‘Ik ben ervan overtuigd dat de maatschappelijke discussie zich dan meer zal richten op duurzaamheid, welzijn en ongelijkheid en dat er meer aandacht komt voor de problemen die daar spelen. Het publiek zal vertrouwen krijgen in de indicatoren en journalisten zullen klaar staan als vier keer per jaar de nieuwe cijfers gepubliceerd worden, net zoals dat nu bij het bbp het geval is. In het beleid en in de maatschappij zal de aandacht verschuiven naar wat écht belangrijk is: een goed leven voor onszelf, onze kinderen en kleinkinderen.’
Curriculum vitae van Rutger Hoekstra
Rutger Hoekstra werkte van 2004 tot 2018 als onderzoeker bij het CBS. Hij stond samen met anderen aan de wieg van de Monitor Duurzaam Nederland, de voorloper van de Monitor Brede Welvaart. Tegenwoordig is hij zelfstandig consultant en werkt hij onder andere voor de Wereldbank en de Verenigde Naties.Dit artikel is eerder gepubliceerd op de website van CBS
Noot: op het 19de Nationaal Sustainability Congres op 7 november zal Hans Mommaas, directeur Planbureau voor de Leefomgeving, een keynote lezing geven over dit onderwerp!