Nederland zet op dit moment vrij roekeloos in op groene waterstof, zonder oog voor de negatieve gevolgen in de exporterende landen, zoals Zuid-Afrika. ‘Hyped Hydrogen, Hidden Harm’, een nieuw onderzoek van ActionAid Nederland, het Zuid-Afrikaanse MACUA en SOMO maakt zichtbaar hoe gemeenschappen rondom de Mogalakwena-platinamijn in Zuid-Afrika worden benadeeld door de Europese energiehonger. De mensen die op de grootste platinavoorraad ter wereld leven, kampen met armoede, vervuiling, voedselgebrek en waterschaarste. Voor vrouwen in het gebied pakt de Nederlandse energietransitie nog het meest nadelig uit.

De Nederlandse overheid heeft acht miljard euro uit het Klimaatfonds geoormerkt voor de opschaling van groene waterstof. De Rotterdamse haven wil in 2050 een kwart van de Europese behoefte doorvoeren. Door te haastige investeringen in havens, transport- en productiefaciliteiten gaat Nederland voorbij aan de mensenrechten in Zuid-Afrika en andere exporterende landen, constateren de onderzoekers.

Fossiele fouten op herhaling

Terwijl Nederland zich met ‘waterstofdiplomatie’ positioneert als het nieuwe groene waterstofhart van Europa, wordt Zuid-Afrika gereduceerd tot leverancier. De Mogalakwena-mijn, onderdeel van de ‘Green Hydrogen Valley’, gaat met grote platinavoorraden en zonnepanelen groene waterstof produceren voor Europa, aangestuurd door de internationale mijnbouwgigant Anglo American.

“Nederland en andere rijke landen dreigen bij deze energietransitie te vervallen in oude, fossiele fouten,” zegt SOMO-onderzoeker Ilona Hartlief. “We kunnen niet simpelweg de fossiele brandstoffen vervangen door hernieuwbare energiebronnen, zonder onze hoge energieconsumptie aan te pakken. Dat koloniale uitbuitingsmodel heeft de klimaatcrisis juist veroorzaakt.”

Verborgen klappen van de waterstofhype

ActionAid, SOMO en MACUA hebben in het rapport Hyped Hydrogen: Hidden Harm ervaringen vastgelegd van de gemeenschappen rondom Mogalakwena. Zij gaan gebukt onder armoede, vervuiling, energiearmoede en voedsel- en waterschaarste. Vrouwen krijgen de hardste klappen.

Gevaarlijk water

De productie van groene waterstof voor Europa vraagt de komende jaren behalve platina ook steeds meer zoet water, tot 360 miljoen liter in 2030. Het drinken van vervuild water is nu al de norm. Vrouwen zijn verantwoordelijk voor het halen van water. Al sinds de komst van de mijn moeten zij noodgedwongen steeds langer zoeken, wat hen kwetsbaar maakt voor geweld en hun sociale en economische positie ondermijnt. “Vroeger hadden we water, sinds de mijn er is voelt elke druppel water als een geschenk,” vertelde Charmaine Kgole uit Mapela, Limpopo aan MACUA.

Geweld tegen vrouwen

De komst van mijnwerkers uit andere gebieden leidt tot een toename van (seksueel) geweld tegen vrouwen. Anglo American deed officiële toezeggingen om gendergerelateerd geweld aan te pakken. Uit onze gesprekken bleek dat de lokale vrouwen daar niets van weten of merken. “Er gaapt een enorme kloof tussen het corporate beleid van de mijn en de dagelijkse realiteit van de vrouwen in de regio”, zegt Fatima Vally van MACUA WAMUA.

Uitsluiting van vrouwen

Structurele uitsluiting van vrouwen verzwakt hun positie verder en ondermijnt hun rechten: maar liefst 71 procent van de vrouwelijke omwonenden zegt niet te worden betrokken bij de besluitvorming over de mijn. Een geanonimiseerde deelnemer aan het onderzoek: “Als er consultaties zijn, worden de mannen uitgenodigd. Wij vrouwen mogen niet deelnemen.” Fatima Vally van MACUA constateert de spanning: “Hoe kan dit ooit een rechtvaardige energietransitie zijn, als vrouwen die daarvan de grootste lasten dragen geen inspraak hebben?”

Energiearmoede daar, voor energie hier

Een duurzame lokale energievoorziening is er niet. Voor verlichting gebruikt men nog paraffine. Terwijl Anglo American tienduizenden zonnepanelen neerlegt voor waterstofproductie, sprokkelen de vrouwen rond de mijn naar hout om te koken, wat hen extra kwetsbaar maakt voor het gendergerelateerde geweld.

Een werkelijk rechtvaardige energietransitie

ActionAid, SOMO en MACUA pleiten in het rapport voor een rechtvaardige energietransitie op basis van gelijkwaardige partnerschappen, waarin milieu en mensenrechten, inclusief gendergelijkheid, centraal staan. Dat kan alleen met beleid dat vanaf het begin rekening houdt met de wensen en behoeften van gemarginaliseerde groepen en vrouwen.

“Zonder aandacht voor de rechten van vrouwen en gemeenschappen zal de Nederlandse energietransitie blindelings de fouten van de fossiele industrie herhalen. De mensen die nu de zwaarste lasten dragen horen ook profijt te hebben van deze energietransitie. Dat is alleen mogelijk als zij daadwerkelijk mogen meebeslissen”, zegt Hoofd Beleid en Programma’s Sophie Kwizera van ActionAid Nederland.

Foto: Charmain Kgole. Credit: MACUA.