Succesvolle sociale ondernemingen kunnen bijdragen aan het realiseren van maatschappelijke doelen. Meer erkenning en herkenning is nodig om zwart-wit denkbeelden over deze vorm van ondernemen te nuanceren. Daarbij is het van groot belang dat sociale ondernemingen hun waarde voor de samenleving beter gaan meten en zo zichtbaar maken. Hierbij kan de overheid helpen door bijvoorbeeld een kenniscentrum voor impactmeting te openen. Dit zijn enkele aanbevelingen uit het verkennende SER-advies over sociale ondernemingen. Sociale ondernemers zijn vooral zelf aan zet om van hun bedrijf een succes te maken en erkenning voor het groeiende fenomeen sociaal ondernemerschap te krijgen. Vanwege hun bijdrage aan publieke belangen adviseert de SER overheden, financiers, opdrachtgevers, brancheorganisaties, opleidingsinstituten en wetenschappers hen hierbij een steun in de rug te geven.

De samenleving beter maken

De SER ziet sociale ondernemingen als zelfstandige ondernemingen die een product of dienst leveren en primair en expliciet een maatschappelijk doel nastreven, dat wil zeggen een maatschappelijk probleem willen oplossen (bijvoorbeeld op het gebied van de arbeidsmarkt, milieu of sociale cohesie). Als het gaat om arbeidsparticipatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, creëren sociale ondernemingen nieuw en structureel werk voor deze doelgroep. Niet alleen de werknemers zelf profiteren hiervan, ook de uitgaven aan uitkeringen nemen af en de veiligheid en sociale cohesie in buurten kan verbeteren.
Sociale ondernemingen kunnen dus een bijdrage leveren aan de maatschappelijke welvaart en zo de samenleving beter maken. Ook vergroot de combinatie van ondernemerschap en het vooropstellen van de maatschappelijke waarde de kans op innovatieve oplossingen voor dat maatschappelijke probleem. Bovendien passen sociale ondernemingen naadloos in de trend dat ondernemers steeds meer rekening houden met hun maatschappelijke effecten.

Impactmeting en kenniscentrum

De SER roept het veld van sociale ondernemingen en de Rijksoverheid op om te investeren in gezamenlijke impactmeting. Het opzetten van een nationaal kenniscentrum ten behoeve van meer samenwerking, kennisontwikkeling en opschaling bij impactmeting is daarbij een concrete aanbeveling. Impactmeting is van belang voor sociale ondernemingen zelf (interne sturing) en voor hun opdrachtgevers (onder andere de overheid), financiers en afnemers.
Een voorbeeldonderwerp van impactmeting: wat is de invloed van een taxibedrijf dat met elektrische auto’s rijdt op het beeld dat hun klanten hebben van duurzaamheid?

Label

De raad adviseert de overheid onderzoek te doen naar instrumenten die de erkenning en herkenning van sociale ondernemingen bevorderen. Hierbij kan aan private keurmerken/certificering of aan een ‘label’ worden gedacht. Het label vormt een tussenvorm tussen een nieuwe rechtsvorm en een keurmerk. Het is een titel die de sociale onderneming op basis van een juridische grondslag mag voeren als aan een aantal eisen is voldaan, in aanvulling op de rechtsvorm van de onderneming.

Versterken samenwerking

Veel van de sociale ondernemingen bevinden zich in de startfase en hetzelfde geldt voor hun samenwerkingsverbanden en platforms. Daarom pleit de SER voor meer en betere samenwerking tussen sociale ondernemingen en verdergaande coördinatie tussen platforms. Volgens de raad kunnen partijen zichzelf hierdoor gezamenlijk op de kaart zetten en instrumenten ontwikkelen voor onder andere impactmeting.
Ook de overheid heeft hierbij een rol. Haar rol is agendazettend als het bijvoorbeeld gaat over welke thema’s platforms het beste gezamenlijk kunnen aanpakken. Haar rol is faciliterend als het gaat om het bundelen van digitale overheidsinformatie.

Vergroten kennis overheid

De raad beveelt aan om kennis van beleidsmakers en overheidsinkopers over sociale ondernemingen te vergroten door bijscholing. De overheid is een belangrijke inkoper. Onderwerpen van bijscholing zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden die de Aanbestedingswet biedt om innovatief in te kopen beter te benutten. De overheid zou ook nog kritischer naar haar optreden als inkoper kunnen kijken. De raad pleit onder andere voor één aanspreekpunt bij gemeentes.

Nuchtere analyse en een genuanceerde visie

De groep sociale ondernemingen is divers en de afbakening met andere soorten organisaties niet altijd eenduidig. Daarom stoten sociale ondernemingen ook vaak op sceptische geluiden: doen ze het wel zoveel anders en hoe weten we dat ze de maatschappelijke problematiek echt voorop stellen? Zijn andere ondernemers dan niet sociaal? Tegelijkertijd stralen sociale ondernemers vaak zo veel bevlogenheid en idealisme uit dat men soms het gevaar loopt onrealistisch hoge verwachtingen aan hen te stellen. Het SER-advies creëert op basis van een nuchtere analyse een balans tussen deze twee uitersten en geeft sociale ondernemingen een plek in het spectrum van ondernemend Nederland.

Context advies

Sociaal ondernemerschap dat is gericht op het oplossen van taaie maatschappelijke problemen is een betrekkelijk nieuw en groeiend fenomeen. Om die reden schreef de SER een verkennend advies op basis van een verkennende adviesaanvraag. Het advies bevat ook concrete actiepunten voor de verschillende actoren.
De SER is bereid in het verlengde van dit advies de ontwikkeling van sociale ondernemingen ook de komende jaren te volgen.

Werkdefinitie

De raad kiest in haar advies voor een werkdefinitie van sociaal ondernemerschap. Een sluitende definitie is te complex vanwege de diversiteit van de groep. De raad wil verder geen aparte sector van sociale ondernemingen creëren en hen als groep afzonderen.

Stand van zaken

Het ontwerpadvies Sociale ondernemingen is voorbereid door de Commissie Sociaal Ondernemerschap onder voorzitterschap van kroonlid Mirjam van Praag. Het is een reactie op een adviesaanvraag van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De SER behandelt het advies tijdens de openbare raadsvergadering van vrijdag 22 mei. Op dit moment wordt het ontwerpadvies besproken in de achterbannen van de organisaties die in de SER zitten.

Download: Volledig ontwerpadvies (1190 kB)