Steward-ownership is misschien wel het woord van het jaar als het om duurzaam ondernemen gaat. De afgelopen tijd gooiden outdoor merk Patagonia, plantenshop Sprinklr, en onlangs nog internetbedrijf Voys van Mark Vletter hun eigendomsstructuur compleet om. Dat het steward-ownershipmodel aan een opmars bezig is, is niet gek. De kritiek op bedrijven die slechts winstmaximalisatie nastreven, neemt toe. Het model lijkt een oplossing te bieden voor een van de grootste uitdagingen van het bedrijfsleven: het belang van toekomstige generaties weer voorop stellen. Het boek ‘Toekomstbedrijven’ is vanaf nu verkrijgbaar.

‘Eigendom is een onderbelicht onderwerp geweest, terwijl het ontwerp ervan enorm verstrekkende gevolgen heeft op onze economie’, zeggen auteurs Gijsbert Koren en Nina de Korte. In de eerste hoofdstukken voert het boek in vogelvlucht langs bekende ijkpunten in het tijdperk van de aandeelhouder: de oprichting van de VOC, hoe aandeelhouderskapitalisme in de vorige eeuw stevig voet aan de grond kreeg, en hoe ceo’s van beursgenoteerde ondernemingen inmiddels opgejaagd worden door een focus op kwartaalcijfers en de handel van flitsbeleggers.

Het steward-ownershipmodel rekent af met de weeffouten die zich volgens de auteurs bevinden in bedrijven met een conventionele eigendomsstructuur. Steward-ownership is een vernieuwende bedrijfsvorm waarin niet aandeelhouders maar stewards het bedrijfseigendom beheren. Dit kan juridisch op meerdere manieren worden vormgegeven, maar de meest gangbare vorm is dat een stichting als meerderheidsaandeelhouder of eigenaar functioneert. Deze stichting wordt gerund door stewards die moeten toezien dat de missie van het bedrijf nageleefd wordt. Voor het boek gingen de auteurs langs bij tientallen bedrijven in binnen- en buitenland. Hoewel steward-ownership een relatief nieuwe term is, zijn veel bedrijven die volgens de principes van steward-ownership werken, al decennia en soms zelfs honderd jaar oud. Denk hierbij aan het Duitse Bosch, waarvan de meerderheid van de aandelen door een stichting beheerd wordt, het Deense biermerk Carlsberg en het Nederlandse TBI: een van de grootste bouwbedrijven van ons land.

Het merendeel van deze gevestigde bedrijven danken hun steward-owned structuur aan het feit dat de oprichter rond zijn pensioen besloot om de aandelen niet te verkopen of aan zijn kinderen over te dragen, maar in een stichting onder te brengen. Zo, was hun gedachte, kon de missie van het bedrijf centraal blijven staan en zouden financiële doelen nooit de boventoon gaan voeren.

Exits en ‘plofbedrijven’

Ook voert Toekomstbedrijven je langs een nieuwe generatie ondernemers. Zo stellen de jonge oprichters van de succesvolle plantenwebshop Sprinklr in het boek dat ‘de traditionele startup route’ waarin geforceerde exponentiële groei en het toewerken naar een ‘exit’ aan de orde van de dag zijn, niet meer voor hen werkte. In plaats daarvan kozen zij ervoor om met hun investeerders in gesprek te gaan en het bedrijf om te tunen van een reguliere bv naar een steward-owned bedrijf. Dit was niet makkelijk, maar het lukte wel.

“De noodzaak van exponentiële groei legt een behoorlijke druk op bedrijven. Het geforceerd opblazen van de korte termijn waarde botst nogal eens met het nastreven van reële lange termijn waarde. Als je KPI’s volledig zijn ingericht op een exit krijg je een heel ander bedrijf dan als je doel is om een zelfstandig florerend, winstgevend bedrijf te zijn.” zegt Nina de Korte, die zelf jarenlang in de wereld van startups rondliep.

Het besef dat een missie juridisch goed verankerd moet worden, en dat het slim is dit in een vroeg stadium te doen, blijkt ook uit het verhaal van Moonback (nu Time to Momo). Tech-ondernemer Niels Meijssen viel van verbazing van zijn stoel toen bleek dat Booking.com aan het begin van de coronacrisis staatssteun wilde aanvragen. Het jaar ervoor had het bedrijf namelijk miljarden overgemaakt naar aandeelhouders. Zijn oproep om een hotelboekingsplatform te bouwen dat een ‘eerlijk’ alternatief voor Booking.com zou zijn, ging viral op LinkedIn. Het raakte een snaar bij mensen: wat hebben we als samenleving aan bedrijven die vooral komen halen, en niets komen brengen? Deze praktijken doen volgens de auteurs denken aan een uitspraak van econoom en nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz: “We’re capitalizing the gains, and socializing the losses.” Volgens Stiglitz druist dit gedrag in tegen de oorspronkelijke principes van het kapitalisme waarin bedrijven risico’s nemen en winst kunnen maken als het goed gaat, maar ook zelf de rekening betalen als het misgaat.

Mission drift

Time to Momo, Sprinklr, The Shore, Sharetribe, Bord&Stift en Squarewise zijn voorbeelden van jonge bedrijven die zich al in een vroege fase bewust zijn van het probleem van ‘mission drift’. Het afdrijven van de missie komt met name voor bij snelgroeiende bedrijven die hun missie niet goed juridisch verankerd hebben. Toekomstbedrijven noemt hier de casus van WhatsApp, dat door de oprichters voor een miljardenbedrag aan Meta (Facebook) verkocht werd en kort daarna de privacy voorwaarden begon af te breken. Ook Airbnb en Etsy waren missiegedreven bedrijven die de wereld wilden verbeteren, maar slaagden er in hun groei niet in hun stakeholders voldoende te beschermen en raakten verder afgedwaald van hun missie.

“Met het boek willen we het verhaal van de ondernemers aan het licht brengen die zichzelf niet als eigenaren, maar als een soort verantwoordelijk beheerders zien. Het gaat hen niet om snelle winsten, maar om het bouwen van een bedrijf dat financieel gezond is en bijdraagt aan de wereld om ons heen. Steward-ownership is voor hen niet een doel maar een krachtig middel om de missie van een bedrijf veilig te stellen, voor nu en voor in de toekomst.”

Gijsbert Koren (1985) is ervaren ondernemer, crowdfundingpionier en initiatiefnemer van We Are Stewards. Samen met het team van We Are Stewards adviseert hij ondernemers die een transitie willen maken naar steward-ownership.

Nina de Korte (1990) werkte als marketingadviseur bij energiestartups en is gastdocent Social Entrepreneurship.

Samen met het team van We Are Stewards adviseren ze ondernemers die een transitie willen maken naar steward-ownership.