Beter zorgen voor mens en aarde. Steeds meer consumenten willen het en een groeiend aantal bedrijven ‘is ermee bezig’. Tegelijkertijd wint ook de toepassing van technologieën als kunstmatige intelligentie, machine learning en blockchain terrein. Waarmee er businesskansen ontstaan op het snijvlak van die twee zaken. In welke sectoren zit beweging? En welke pioniers spelen een rol?

Beeldherkenningstechnologie om te bepalen wanneer fruit rijp genoeg is om te plukken, vraag en aanbod van voedsel beter op elkaar afstemmen en het benutten van bijproducten van voedsel eenvoudiger maken. De Ellen MacArthur Foundation (EMF) ziet een belangrijke rol voor AI bij het creëren van een circulaire economie: een wereld waarin afval en vervuiling zijn uitgebannen, producten en materialen in gebruik blijven en natuurlijke systemen hernieuwbaar zijn. Alleen wat het uitbannen van voedselverspilling betreft – waar eerdergenoemde voorbeelden zich op richten – raamt EMF de markt voor AI-toepassingen al op jaarlijks zo’n 127 miljard dollar vanaf 2030. En voor consumentenelektronica is dat negentig miljard, valt op te maken uit recent onderzoek dat de stichting samen met Google en McKinsey & Company deed. Wat betreft die laatste markt is dat vooral door langere levensduur van apparaten, slimmer onderdelen ontwerpen en hergebruiken en automatisering van e-waste recycling – bijvoorbeeld met behulp van beeldherkenningstechnologie en robotica.

Over alle markten heen (cijfers hierover worden niet genoemd) wordt ook de potentie voor product-as-a-service, rapid prototyping en het bouwen van logistieke retourketens genoemd.

Nu is een circulaire economie veelomvattend en erkent EMF dat de rol die AI kan spelen in de weg daarnaartoe vooral nog verkend wordt. Dat neemt echter niet weg dat AI al steeds vaker zijn plek vindt in oplossingen met een positieve invloed op de wereld. Het zojuist genoemde Google, dat recent claims aan de broek kreeg waaruit blijkt dat het niet altijd handelt met het welzijn van de mens voor ogen, heeft bijvoorbeeld de handschoen enige tijd geleden opgepakt onder de noemer AI for social good. Waarbij de zoekgigant bedrijven steunt die AI inzetten voor het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Denk daarbij aan expertise, funding – een potje van 25 miljoen – en begeleiding bij het gebruik van Googles open source machine learning-bibliotheek TensorFlow. Wat al oplossingen heeft opgeleverd als AI-gebaseerde overstromingsvoorspellingen en een apparaat dat voorspelt welke gebieden risico lopen op bosbranden – inclusief vroegtijdige melding aan de brandweer.

Premium
Om het werken met abonnementsmodellen – en daarmee circulariteit – eenvoudiger te maken, zijn onlangs de eerste resultaten van een decentrale digitale infrastructuur wereldkundig gemaakt (lees: blockchain). Wat een samenwerkingsverband is van Nederlandse organisaties als Circle Economy, Sustainable Finance Lab, Rabobank, Allen & Overy en Bundles. Het project is erop gericht de administratiekosten van circulaire diensten te verlagen. Het platform automatiseert daarom de administratie en netwerkcoördinatie. En moet ervoor zorgen dat alle betrokkenen gecompenseerd worden op basis van hun prestaties omtrent de dienstverlening. En dat voordelen en nadelen kunnen worden gedeeld. De toepassing werkt daarom met de binnen blockchains gebruikelijke smart contracts en moet in de toekomst ook microbetalingen ondersteunen. “Commerciële voordelen komen niet van het onderhoud van de infrastructuur, maar van de circulaire business die hierdoor wordt ondersteund”, stelt Elisa Achterberg, Project Lead bij Sustainable Finance Lab. “Daarom is het essentieel dat het platform open source is en wordt onderhouden door de community.” Het systeem is gepilot met onder andere elektrische auto’s (betalen per gereden kilometer), melkrobots en betalen naar gebruik met de wasmachines van Bundles.

Plastic Bank, dat een dubbele missie heeft om het milieu te beschermen en ‘banklozen’ in de armste regio’s van de wereld een inkomen te geven door ze te betalen voor inzameling van plastic afval, ziet op zijn beurt in blockchain een veilige en transparante manier om betalingen uit te voeren. Het plastic dat de inzamelaars naar gevestigde recyclingcentra brengen, kan worden ingewisseld voor digitale tokens waarmee goederen gekocht kunnen worden: van voedsel en water tot telefoonkaarten. Want iedere winkel kan de bijbehorende app gebruiken om de digitale tokens te accepteren. Waarbij Plastic Bank de verzamelaars overigens een consistente prijs betaalt die boven de marktprijs van plastic ligt, wat inzameling extra lonend maakt. Na recycling wordt het plastic voor een premium prijs verkocht onder de noemer Social Plastic.

Scepsis
Ook de Nederlandse koffieproducent Moyee Coffee, dat zorgt dat meer verdiensten aan koffie toekomen aan koffieboeren, breidt het gebruik van blockchain steeds verder uit. Gestart met het vastleggen van het proces om transparantie in waarde en betalingen aan boeren te krijgen, is er enige tijd geleden ook een marketingcomponent aan toegevoegd. Om de voordelen van blockchain tastbaarder te maken voor consumenten, krijgt iedere zak uit de Token-koffielijn één token. De waarde daarvan, 50 cent, komt overeen met het marketingbudget per zak. Via een speciaal blockchainplatform kunnen consumenten kiezen om dit geld in zichzelf te investeren (lees: korting), in Moyee of in de boeren en gezinnen die hun koffie produceren. Waarmee de waarde van een individuele koffieliefhebber dus direct naar boeren kan gaan, zonder tussenkomst van een merk of bedrijf. Tijdens het teststadium bleek dat ongeveer de helft van de consumenten het geld doneerde.

In het licht van recente onderzoeken verbaast die bereidheid van consumenten niet. Gemiddeld stelt bijna de helft van de Nederlanders (46 procent) duurzame of maatschappelijk verantwoordelijke aspecten belangrijk te vinden bij aanschaf van producten en diensten. Bij hoge milieu-impact, en daarmee grotere invloed door de consument, stijgt dit boven de zestig procent, becijferden b-open en GfK vorig jaar. Denk hierbij aan energie, witgoed en voedsel. “Mensen willen consumeren zonder schuldgevoel. Maar ook de toegenomen kwaliteit van duurzame producten speelt daarbij een rol”, aldus Annemarie Perquin van GfK in een verklaring. Tegelijkertijd stijgt echter ook de scepsis: 43 procent wantrouwt claims over duurzaamheid of maatschappelijk verantwoord ondernemen. Waar het brengen van meer transparantie via blockchain dus onder andere op inspeelt.

Loonoffer
En wat mensen als consument willen, willen zij ook op de werkvloer, laten internationale ontwikkelingen al een tijdje zien. Tienduizenden Franse studenten van prominente universiteiten gaven middels een petitie al aan niet bij bedrijven te komen werken als die niet om het milieu geven – een vergelijkbare Zweedse variant volgde vlot. En Harvard Business Review tekende vorig jaar op dat Amerikaanse werknemers bereid zijn 23 procent van hun inkomen in te leveren om altijd betekenisvol werk te kunnen doen. Waarmee de urgentie voor verandering lijkt toe te nemen.

Uitdaging: voedselverspilling voorkomen
Ruim 125 miljoen dollar private funding stroomde in de eerste tien maanden van 2018 naar Amerikaanse bedrijven die voedselverspilling tegen willen gaan. Onder andere prominente investeerders als Andreessen Horowitz en S2G Ventures zien kansen. Een van de partijen die zich op dit aandachtsgebied richt is Leanpath, dat apparatuur levert om voedselverspilling te meten en bij te houden en koks coacht in hoe ze die gegevens moeten gebruiken. Om bijvoorbeeld scherper in te kopen en overgebleven ingrediënten te verwerken in nieuwe gerechten. Daarmee lijkt het in zijn werkwijze enigszins op het Nederlandse Wastewatchers, dat zich sinds 2013 hierop richt.

Hetzelfde doel, maar via een andere route, heeft Too Good To Go. In de app van dit Deense bedrijf, dat ongeveer een jaar actief is in Nederland, kunnen consumenten bekijken op welke locaties deelnemende bedrijven voedsel voor ze klaar hebben liggen tegen sluitingstijd. Van restaurants tot Jumbo Supermarkten. Vervolgens bestellen en betalen klanten direct in de app. In ons land staat de teller op rond de 250.000 geregistreerde gebruikers en ruim duizend partners.

Weer op een andere plek in de keten opereert Wasteless, de winnaar van de Emerce Top 10 European Start-ups 2018, dat dynamic pricing inzet om voedselverspilling in onder andere supermarkten te voorkomen. Waarbij de prijs op een elektronisch prijskaartje beïnvloed wordt door bijvoorbeeld de houdbaarheidsdatum van het product.

Uitdaging: zwerfafval uitbannen
Drinkbekers, verpakkingen, tasjes en ander afval dat rondzwerft is een hardnekkig en groeiend probleem. Zowel voor de plek waar het wordt achtergelaten als voor de oceanen waar veel van het spul uiteindelijk in belandt. Toen het uit frustratie posten van beelden van zwerfaval op Instagram steeds meer navolging kreeg, besloot de Amerikaan Jeff Kirschner een stap verder te gaan. Via zijn online project Litterati zijn de afgelopen jaren zo’n drie miljoen stukken zwerfafval niet alleen opgeruimd, maar ook vastgelegd met gebruik van de Litterati-app. Waarbij met behulp van gps direct een geotag gekoppeld is aan de foto. En gebruikers via beeldherkenning tags gesuggereerd krijgen over categorie, object, materiaal en merk. Om zo inzichtelijk te maken om welk afval het precies gaat en waar het zich bevindt om zo ‘afvalkaarten’ te creëren.

Kirschner zoekt daarop samenwerking met overheden en bedrijven. Bijvoorbeeld om gemeenten te helpen hiaten in hun infrastructuur te begrijpen, zoals onvoldoende vuilnisbakken in een bepaalde buurt, waardoor de buurt overspoeld wordt door afval. En om bedrijven aan te moedigen om hun merkverpakkingen opnieuw te ontwerpen, zodat deze minder vervuilend zijn. Recent kreeg Litterati een subsidie van 750.000 dollar om zijn AI en beeldherkenningstechnologie verder te ontwikkelen. Inkomsten haalt het echter ook uit de verkoop van data aan bedrijven en overheden. De stad San Francisco gebruikte de data bijvoorbeeld om de verhoging van belasting op sigaretten te bekrachtigen.

Nederland blijkt overigens koploper in het gebruik van de app. Ruim een derde van het afval is hier vastgelegd. Kartrekker Dirk Groot, ook bekend als de Zwerfinator, wist snoepjesfabrikant Antaflu al in beweging te krijgen met de data.

Uitdaging: zeldzame aandoeningen beter behandelen
Als artsen ruime ervaring hebben met een behandeling is de kans groter dat het een succes wordt. Er zijn echter veel zeldzame aandoeningen waar weinig kennis over is, of deze kennis is zeer versnipperd. Reden voor de Nederlandse biotechstart-up SocialGenomics om patiënten te verbinden met wereldwijde behandelopties. Want wat op lokaal niveau zeldzaam is, kan elders op de wereld al bekend zijn. Die verbinding legt het bedrijf op basis van een patiëntprofiel, dat bestaat uit medische en genetische informatie die patiënten zelf aanleveren.

Het bouwt aan een slim sociaalmedianetwerk met een matchmaker tool, zoals het bedrijf het zelf stelt. Met de missie om kennis wereldwijd toegankelijk te maken. Want hoewel het lijkt alsof we via digitale wegen overal toegang toe hebben, is dit in de zorg nog niet het geval, stelt CEO en oprichter Susanne Baars in eerdere interviews. Zo heeft de slagingskans – of zelfs overlevingskans – bijvoorbeeld te maken met waar je op de wereld geboren bent. Evengoed wordt er ook aan deze kant van de aarde nog veel in silo’s gewerkt. Ervaring en kennis bundelen zorgt ervoor dat SocialGenomics’ systeem met behulp van artificial intelligence patronen kan identificeren en mensen aan elkaar verbinden. Zowel patiënten aan artsen als patiënten onderling om elkaar steun te bieden.

Een moonshot noemt Baars het zelf. Het bedrijf zit dan ook nog in een vroege fase, werkt aan funding en wil vanuit een Nederlandse basis wereldwijd gaan.

Niels Achtereekte, Freelance Journalist (o.a. Chef Redactie EMERCE Magazine, RetailTrends, De Ondernemer)

* Dit artikel verscheen eerder in het meinummer van Emerce magazine (#171) en online op de website van Emerce