Het historische molenterrein De Otter in Amsterdam, bekend van de houtzaagmolen uit 1631, zet een baanbrekende stap richting duurzaamheid met behulp van aquathermie. Deze innovatieve technologie gebruikt het water dat langs de kademuur van de Kostverlorenvaart stroomt om energie op te wekken. Houthandel G.T. van der Bijl geeft molenterrein De Otter met deze toepassing een duurzame en toekomstbestendige invulling aan de energievoorziening. De pilot wordt mogelijk gemaakt in nauwe samenwerking met De Groene Grachten, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), CRUX Engineering, Energiedamwand Nederland, KB notarissen, de Gemeente Amsterdam en Erfgoed Deal.

De installatiewerkzaamheden zijn deze week afgerond. Eind 2024 – bij de oplevering van de gerestaureerde en verduurzaamde droogloodsen – wordt de installatie in gebruik genomen.

Duurzaam herstel en behoud van cultureel erfgoed

Foto: Sander van Wettum

Op het molenterrein wordt al jaren hard gewerkt aan het herstel, behoud en de verduurzaming van dit unieke culturele erfgoed van Amsterdam. De duurzame routekaart – ontwikkeld in samenwerking met De Groene Grachten – legde het fundament voor de volgende duurzame stappen, waaronder de pilot met aquathermie en de opslag van regenwater in ondergrondse tanks. De innovatieve aquathermie technologie past in deze routekaart, verlaagt de CO2-uitstoot drastisch en versnelt de energietransitie. “We zijn enorm trots dat we met molenterrein De Otter een voortrekkersrol kunnen spelen in de transitie naar duurzame energieopwekking,” aldus Guido Mensink, directeur en mede-eigenaar van houthandel G.T. van der Bijl. “De toepassing van aquathermie sluit naadloos aan bij onze visie om deze historische erfgoedlocatie te moderniseren en toekomstbestendig te maken zonder het unieke karakter te verliezen. Wij doen er alles aan om de oudste paltrokmolen weer permanent te laten draaien en openbaar toegankelijk te maken voor huidige en toekomstige generaties.”

Suze Gehem, medeoprichter van De Groene Grachten en expert op het gebied van verduurzaming van monumenten en historische gebieden: “Molenterrein De Otter is een heel mooi voorbeeld van een integrale, duurzame gebiedsaanpak. Zon, wind en nu ook het water worden als energiebronnen benut. De droogloodsen werden gerestaureerd met hout uit Nederland, de wc’s worden straks doorgespoeld met regenwater en 40.000 bijen hebben hun nieuwe onderkomen gevonden. Als verduurzamen hier kan, dan kan het overal.” De gemeente Amsterdam ondersteunt dit project van harte en hoopt dat het leerzame informatie oplevert voor toekomstige projecten.

Hoe werkt aquathermie in de praktijk?

De techniek werkt door het onttrekken van warmte uit de omliggende wateren van de Kostverlorenvaart middels warmtewisselaars, die vervolgens via warmtepompen wordt omgezet in bruikbare energie. Deze stap maakt molenterrein De Otter niet alleen energie-efficiënter, maar ook een voorbeeldproject voor andere historische locaties en gemeenschappen. Aquathermie, ofwel thermische energie uit oppervlaktewater (TEO), maakt slim gebruik van de temperatuurverschillen in water gedurende de seizoenen. Doordat het water ook in de winter een relatief hoge temperatuur behoudt (ca. 5 °C), functioneert dit als een geschikte thermische bron voor een warmtepomp.

Zorgvuldig en duurzaam herstel van cultureel erfgoed

Houtzaagmolen De Otter aan de Kostverlorenvaart in Amsterdam stamt uit 1631 en is de oudste nog werkende molen van dit type ter wereld. Er zijn in het land nog vier – in Haarlem, Zaandam, Zaanse Schans en het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem – vergelijkbare paltrokmolens te vinden, maar die werden niet in de 17e eeuw gebouwd. In de herfst van 2019 werd de houtzaagmolen gerestaureerd en in volle glorie hersteld. Dit was noodzakelijk omdat in de jaren daarvoor weinig onderhoud was gepleegd. In de zomer van 2020 waren de kadeconstructie en de houten droogloodsen die rond de molen staan aan de beurt. De droogloodsen en het ‘balkengat’ hadden vroeger een belangrijke functie: al het hout dat via de Kostverlorenvaart werd aangevoerd, werd in het ‘balkengat’ voorbereid op het zagen. In de droogloodsen werden, na het zagen, de planken opgeslagen om te drogen. Een groot deel van het hout dat door De Otter in planken is gezaagd, werd destijds gebruikt voor onder meer de scheepsbouw en de bouw van huizen in Amsterdam. In samenwerking met de experts van De Groene Grachten, werd in 2021 een duurzame roadmap ontwikkeld voor het molenterrein.

Foto: Jan-Jaap Hubeek