De kritiek op ESG neemt toe. In het bedrijfsleven heerst onvrede over de toegenomen regeldruk, terwijl diverse specialisten hun vraagtekens zetten bij de effectiviteit en betrouwbaarheid van ESG als maatstaf voor (de verbetering van) maatschappelijke prestaties. Wij zijn het grotendeels eens met die kritiek, en verwachten bovendien dat de introductie van CSRD een zelfde lot beschoren zal zijn. Hoe moet je hier als organisatie nu mee omgaan? In dit artikel geef ik een overzicht van de problemen met de CSRD – en ESG in het algemeen – en vertel ik wat meer over onze visie hierop. Wij geloven namelijk dat duurzaamheidsrapportages ontzettend waardevol zijn en onmisbaar in de transformatie naar een duurzamer bedrijfsleven, maar wel altijd als middel, en niet als doel op zichzelf.
Verhoogde regeldruk voor bedrijven
De EU-richtlijn Corporate Sustainable Reporting Directive (CSRD) verplicht bedrijven met een jaaromzet van € 40 miljoen te rapporteren op de voor hun meest relevante ESG-thema’s. Hoe groter het bedrijf, hoe groter de rapportagedruk. Er moet een ESG-boekhouding worden opgezet, waarbij externe adviseurs nodig zijn om het proces te begeleiden. Daarbij komt extra druk op accountants, omdat die naast de financiële rapportages ook de ESG-rapportages moeten controleren.
En dat is in de ogen van het bedrijfsleven een probleem, getuige ook de reactie van VNO-NCW en MKB-Nederland. Meer regels leidt tot hogere kosten en beperkt de vrijheid om te ondernemen. Op zich een logische gedachte, want als ondernemer wil je de vrijheid om zelf te bepalen hoe jij je bedrijf leidt en hoe je je inzet voor een betere wereld.
Meer risico op klimaatrechtszaken
De CSRD zal leiden tot meer transparantie. En meer transparantie gaat leiden tot meer inzichten in de (negatieve) maatschappelijke effecten van bedrijfsprocessen. Een paar voorbeelden over verplichte rapportages:
- Het aantal interne corruptiegevallen
- Het verschil in salaris tussen mannen en vrouwen
- De CO2-uitstoot van de hele waardeketen
Stel dus dat je een grote supermarktketen hebt. Dan rapporteer je niet alleen de CO2-uitstoot van de distributiecentra, de winkels en al je transport, maar ook over de CO2-uitstoot van alle producten die je verkoopt en het gebruik van de klant van je producten. Bijvoorbeeld de mate van recycling van de verpakkingen of de CO2-uitstoot van de klant tijdens zijn reis naar je winkel toe. Dit soort informatie geeft de onderneming zelf, maar ook de stakeholders een veel beter inzicht. Ondernemers kunnen deze betere inzichten gebruiken om hun maatschappelijke effecten, of ESG-prestaties, te verbeteren. Sommige ondernemers vrezen ook dat deze toegenomen mate van transparantie zal leiden tot een toename van massaclaims, naar het voorbeeld van de klimaatrechtzaak tegen Shell.
ESG ratings kunnen misleiden
Voor grotere bedrijven is de jaarlijkse interactie met ESG-rating agencies een standaard proces geworden. Deze ratings geven een bedrijfswaardering op het gebied van ESG, op dezelfde manier als deze rating-agencies hun bedrijfswaardering geven met betrekking tot de financiële prestaties.
En daar gaat het mis. ESG is een vakgebied in ontwikkeling, en dat geldt in het bijzonder voor transparantie en rapportage. Volgens Harvard Professor George Serafeim, de meest vooraanstaande onderzoeker op dit gebied, geven ESG-ratings de verkeerde indruk: de ratings gaan niet zozeer over de daadwerkelijke prestaties op het gebied van ecologie, sociale omstandigheden en Goed Bestuur, maar veel meer over de mate van transparantie over ESG.
Het kan dus zijn dat een bedrijf met duidelijk serieuze misstanden in de keten – zoals een grote vervuiler of een overtreder van het arbeidsrecht – toch een hoge ESG-waardering krijgt, mits de rapportage hierover maar goed genoeg is. Daarom pleit de EU voor meer regels over de manier waarop deze ratings tot stand komen. En daar gaat het weer mis zoals wij in het Financiele Dagblad hebben betoogd. Want een transparantie en ESG-ratings is geen doel maar een middel om maatschappelijke impact te realiseren.
CSRD en ESG: transparantie als doel?
Door alle aandacht voor de transparantie over E, S en G, en de CSRD lijkt het wel alsof het dit het doel is. Transparantie is uiteraard een adequaat middel om de daadwerkelijke ESG-prestatie van een bedrijf te verhogen. De aanname hierbij is dat meer transparantie leidt tot een betere prestatie. Een aanname die in theorie ook klopt. Er zijn diverse gedegen onderzoeken die deze aanname ook ondersteunen. Met name op de lange termijn worden er significante verbeteringen gezien in bijvoorbeeld de reductie van CO2-uitstoot. Daarom heeft de EU de CSRD ook als onderdeel van de Green Deal gemaakt.
Ook wij verwachten dat meer transparantie over ESG uiteindelijk gaat leiden tot een betere ESG-prestatie. Op de korte- en middellange termijn verwachten we echter dat de aandacht met name uitgaat naar de rapportage zelf en het verbeteren van deze rapportage. Ook verwachten wij dat veel bedrijven met hun CSRD rapportages actief zullen sturen op het creëren van een zo positief mogelijk beeld. Hiermee wordt de CSRD en ESG-transparantie een doel op zich, en dat kan niet de bedoeling zijn.
Meer focus op transparantie van ESG-risico’s leidt tot corvee
Het signaleren en mitigeren van risico’s vormt een belangrijk aspect van de ESG-benadering. En door de focus op transparantie wordt dit aspect nog vergroot. Dit gebeurt des te meer omdat we in de praktijk merken dat de interne verantwoordelijkheid voor ESG naar de financiele afdeling aan het verschuiven is. Deze verschuiving van verantwoordelijkheid zal leiden tot een spanningsveld tussen ESG-risicomanagement gebaseerd op de CSRD en het benutten van kansen om impact te maken. Door deze benadering wordt de CSRD ook steeds meer als corvee gezien. En corvee heeft nog nooit geleid tot succesvolle verandering.
Wat hier ook niet bij helpt is de enorme invloed die accountants hebben op de uitvoering van de CSRD. Een accountant heeft één van de langste opleidingen in Nederland achter de rug en weet alles over het controleren van bedrijven op financieel gebied. Een accountant is goed geëquipeerd om controles uit te voeren, maar niet over alles. Er zijn grenzen aan de kennis en kunde van de accountant, en ESG is zo’n grens. Toch zullen de accountants leidend zijn en blijven, ook bij de controle van de CSRD. En om dan toch de kwaliteit te leveren en de risico’s te beperken worden checklists en handleidingen gebruikt. Inderdaad: dat leidt dan weer tot meer corvee.
CSRD en ESG-transparantie als middel om echte impact te realiseren
CSRD en daarmee de transparantie over ESG beschouwen wij als een verdere professionalisering van iets wat wij vroeger Maatschappelijke Verantwoord Ondernemen (MVO) noemden. De CSRD is dus een onderdeel van die professionaliseringsslag, maar moet wel middel blijven.
Wij gebruiken de CSRD en de ESRS als een praktisch framework om een gedeelde taal te creëren. Zowel intern als extern wordt deze taal begrepen. Vervolgens maken wij op basis van de analyses in deze taal wél inhoudelijke keuzes en geen louter transparantie-gedreven keuzes. Zo is de uitkomst van een materialiteitsanalyse input voor de bepaling van de ESG-strategie. Maar de ESG-strategie wordt niet enkel bepaald door de materialiteit. Een GAP-analyse omvat niet alleen de GAP tussen rapportageverplichtingen en de huidige rapportagepraktijk. Een GAP-analyse gaat verder en kijkt ook naar de GAP tussen ESG-strategie en realisatie. Een goede CSRD-implementatie is wat ons betreft niet het publiceren van een ESG-jaarverslag, maar het bereiken van ESG-doelen. Op die manier kan een organisatie niet alleen op de lange termijn, maar ook op korte en middellange termijn zijn ESG-prestaties echt verbeteren. Echte Impact dus.
Martin de Jong, founder Empact