Het Rijk geeft jaarlijks 10-12 miljard euro uit aan de inkoop van werken, goederen en diensten. Met de andere overheden samen is dat bedrag ruim 73 miljard euro per jaar. Maar hoe groot zijn die ambities? Gaat een nieuw kabinet die ambities straks waarmaken? Wat staat er in de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen over Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI)? SMK (Stichting Milieukeur) heeft een kort overzicht gemaakt van de standpunten over MVI van de partijen die nu zitting hebben in de Tweede Kamer. Op basis daarvan is te voorspellen wat er straks over MVI in het nieuwe Regeerakkoord komt te staan. Politieke partijen willen zich volgens hun verkiezingsprogramma’s inspannen voor Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en aanbesteden. Ze zien daarbij een voorbeeldfunctie voor de overheid. Die gaat actief, duurzaam, circulair, innovatief, diervriendelijk en sociaal verantwoord inkopen. De gebundelde inkoopmacht van de overheid vermindert de impact op klimaat en milieu, stimuleert ‘Fair Trade’ en bevordert de inzet van werknemers met een beperking. Met de voornemens van een groot aantal politieke partijen is de kans dat MVI wordt opgenomen in een nieuw Regeerakkoord reëel.
Hoe operationeel en ambitieus de partijvoornemens zijn verschilt echter aanmerkelijk: van toetsing van alle aanbestedingen aan het Klimaatakkoord van Parijs, het zichtbaar maken van groene keuzes en het toepassen van ‘true pricing’, tot enkel “meer” duurzaam inkopen en het “stimuleren” daarvan.
Voor de transitie naar een duurzame samenleving met de inkoopmacht van de overheid als breekijzer is ambitieus beleid nodig. Het recente Nationaal plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2021-2025 kan hiervoor als basis dienen.
Overigens is er in de komende regeringsperiode ook wetgeving voor “groene overheidsopdrachten” vanuit de Europese Commissie te verwachten. Dit is in de Europese Green Deal aangekondigd: overheden en de EU-instellingen moeten het goede voorbeeld geven en waarborgen dat hun aanbestedingen groen zijn. Het laatste kabinet heeft in het Regeerakkoord en in het Klimaatakkoord de ambitie uitgesprokken om de overheidsinkoop in te zetten om grote maatschappelijke transities te helpen realiseren. Het effect van het ‘Plan van Aanpak MVI 2015-2020’ blijkt hiervoor nog onvoldoende. Ondanks alle goede voorbeelden en initiatieven, maken te veel inkopende organisaties nog onvoldoende gebruik van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI).
Voor ‘goed opdrachtgeverschap’ bij inkoop en aanbestedingen moeten alle beschikbare instrumenten worden benut. Daaronder vallen ook keurmerken, sinds het is toegestaan in de nieuwe Aanbestedingswet om een keurmerk te eisen. Inkopers kunnen zo tijdens het inkoopproces gemakkelijker rekening houden met duurzaamheid. Met een certificaat van betrouwbare, onafhankelijke duurzaamheidskeurmerken als EU Ecolabel, ‘On the way to PlanetProof’ en Milieukeur voldoen producten aan eisen van MVI. Dat geldt ook voor producten die zijn gecertificeerd met de Duitse ‘Blaue Engel’ en de Scandinavische ‘Nordic Swan’. Zo wordt het eenvoudiger om de voorbeeldrol van de overheid bij duurzaam inkopen in te vullen.
De standpunten van de politieke partijen zijn te vinden in hun verkiezingsprogramma’s, en luiden samengevat als volgt:
- CDA
Het CDA wil “maatschappelijke ondernemingen” voorrang geven bij overheidsaanbestedingen.
Bron - ChristenUnie
De ChristenUnie zet in op innovatief en duurzaam inkopen door de overheid. Door gericht in te kopen werkt de overheid aan verschillende maatschappelijke doelen, zoals duurzaamheid stimuleren, banen creëren en innovaties realiseren. Ook streeft de ChristenUnie naar inkoop van eerlijke arbeid: alle overheden richten hun inkoop- en aanbestedingsprocedures zo in dat goede arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden zijn gegarandeerd. De inzet van mensen met een arbeidsbeperking wordt bevorderd.
Bron - D66
D66 wil groene aanbestedingsprocedures bij de overheid doorzetten. De overheid moet voor al haar bestedingen nagaan wat de impact is op het klimaat en milieu en actie ondernemen om die impact te verlagen. De inkoopmacht van de overheid moet circulaire innovatie stimuleren door circulaire aanbestedingen: niet alleen van het Rijk, maar ook van andere overheden. Verder wordt bij inkoop en aanbestedingen gelet op “ware” prijzen die rekening houden met de maatschappelijke effecten. Om hergebruik lonend te maken koppelt een marktplaats voor materialen de inkopers aan restproducten. Daarnaast wil D66 dat overheden, bedrijven, investeerders en consumenten een bewuste “groene” keuze kunnen maken, doordat het effect van een product inzichtelijk is.
Bron - GroenLinks
GroenLinks streeft naar de Nederlandse overheid als groene koploper. Het aanbestedings- en inkoopbeleid van de overheid gaat voldoen aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs. De overheid koopt altijd in volgens de “Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen”-criteria, aldus de partij.
Bron - PvdA
De PvdA ziet een voorbeeldrol overheid. Bij het duurzaam, circulair en sociaal inkopen van diensten en producten loopt de overheid voorop. Sociale en groene ondernemers krijgen voorrang bij aanbestedingen van de overheid.
Bron - Partij voor de Dieren
Volgens de Partij voor de Dieren hebben de Nederlandse overheden een krachtig instrument in handen voor verduurzaming met wat ze jaarlijks besteden aan de inkoop van producten en diensten. De overheid geeft het goede voorbeeld. Dit geldt ook voor organisaties die banden hebben met de overheid: van netbeheerders en drinkwaterbedrijven tot het Rijk en andere overheden, maar ook bedrijven die subsidies of belastingvoordelen ontvangen. De inkoop van alle producten (inclusief voedsel, energie en bedrijfskleding) en aanbestedingen wordt 100% duurzaam en ‘Fair Trade’ in 2030. De aanbestedingsprocedures worden zo aangepast dat alle inkopen gegarandeerd duurzaam, diervriendelijk en sociaal verantwoord zijn.
Bron - SGP
De SGP vindt dat de overheid zelf het goede voorbeeld moet geven door meer duurzaam in te kopen. Overheden maken bij aanbestedingen actief gebruik van de mogelijkheden om werknemers met een beperking in te zetten. Verder richten alle overheden hun inkoop- en aanbestedingsprocedures zo in dat goede arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden zijn gegarandeerd. Ook moet de overheid meer inzetten op innovatieve aanbestedingen.
Bron - VVD
De VVD zet in op het stimuleren van duurzame en circulaire inkoop van producten en diensten.
Bron - Overig
SP, PVV, Forum voor Democratie, DENK en 50PLUS besteden geen aandacht aan MVI in hun verkiezingsprogramma’s. Van de rest van de 37 partijen op het stembiljet voor de Tweede Kamerverkiezingen zijn de programma’s niet bekeken.
Overigens staan in de verkiezingsprogramma’s van de verschillende politieke partijen meer verduurzamingsplannen: bijvoorbeeld voor klimaat, energie, landbouw en mobiliteit. Daarop is hier niet ingegaan.