Lydia Boonstra (2BHonest): ‘De mist oplossen: Geen duurzaamheid zonder mensenrechten’

In deze blogreeks geven 2BHonest experts hun visie over interessante topics die ze in de praktijk tegenkomen als duurzaamheidsconsultant. In dit artikel legt Lydia Boonstra uit waarom duurzaamheid onlosmakelijk met mensenrechten verbonden is, op welke manier bedrijven hun verantwoordelijkheid kunnen nemen én hoe 2BHonest de mist van dit soms ver-van-je-bed concept bij haar klanten weet op te lossen.

Recentelijk is er veel aandacht voor de zorgplicht van bedrijven en de wet Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Wat is er aan de hand?

Bedrijven moeten volgens het wetsvoorstel verplicht aandacht besteden aan de misstanden in hun keten. Deze verantwoordelijkheid is in principe niet nieuw. Mensenrechten schenden mag natuurlijk al niet, daarnaast heeft Nederland de OESO-richtlijnen ondertekend wat betekent dat bedrijven hier nu al actief zorg voor moeten dragen. Het enige verschil is dat er straks een sanctie aan gekoppeld wordt, het vrijblijvende is ervan af. Dit baart veel bedrijven zorgen en leidt hiermee tot verzet, omdat ze bang zijn dat ze al snel voor de rechter gesleept kunnen worden wanneer er iets gebeurt in de keten dat ze niet hebben voorzien.

Zijn deze zorgen terecht?

Ik denk dat veel bedrijven bang zijn voor de publieke opinie. Er is inderdaad een gevaar dat de maatschappij over een misstand in jouw keten valt wanneer er iets niet op orde is. De grootste oorzaak van de zorgen ligt alleen in het feit dat bedrijven vaak niet weten wat hun link is met mensenrechten en waar hun verantwoordelijkheid begint en eindigt. Het klinkt soms alsof wordt verwacht dat je de hele wereld moet redden, maar dat kan natuurlijk niet. Het gaat erom dat je kunt laten zien dat je binnen jouw invloedsfeer doet wat je kan om risico’s in kaart te brengen en te verminderen. Hierdoor ontstaat ruimte om issues te prioriteren en te motiveren waarom het ene issue belangrijker is om aan te pakken dan het andere. Als er een medewerker in je keten onder de armoedegrens leeft is dit niet per se jouw schuld, het ligt vaak aan een heel aantal factoren in de sociaaleconomische context. Als bedrijf heb je dan een verantwoordelijkheid om te zorgen voor een leefbaar loon, andere veroorzakers kun je minder invloed op uitoefenen.  Inzicht in hoe je je als bedrijf verhoudt tot mensenrechten is daarom stap één.

Hoe neemt een bedrijf dan de juiste verantwoordelijkheid binnen haar invloedsfeer?

We kunnen 3 soorten betrokkenheid onderscheiden bij risico’s: Veroorzaken (zoals een ongeluk op je eigen werkplaats), bijdragen aan (een ongeluk bij je onderaannemer) en gelinkt aan (negatieve impact die ontstaat door het gebruiken van jouw product ). Afhankelijk hiervan neem je bepaalde maatregelen. Dit is waar ‘due diligence’ beleid om de hoek komt kijken, dit is een vereiste binnen OESO en straks ook wettelijk verplicht. Als eerst is het belangrijk zicht te krijgen op je keten: waar zitten de grootste risico’s, salient issues, eigenlijk? Daarna ga je kijken welke het belangrijkste zijn om aan te pakken. Vervolgens is het de bedoeling dat je hierover transparant communiceert en rapporteert. Hierbij is het instellen van een klachtenmechanisme ook een belangrijke verantwoordelijkheid. Zorg dat mensen een melding kunnen en durven maken als er iets aan de hand is. Er bestaat nog steeds een machtsverhouding tussen bedrijven en slachtoffers, dus een toegankelijke alarmbel is nodig.

Aandacht voor mensenrechten lijkt nog wat ondergeschikt in de duurzame transitie. Hoe komt dit?

In het Parijs-akkoord is er bijna uitsluitend aandacht voor klimaat, CO₂-reductie en rapportage, de carbon tunnelvisie genoemd. Mensenrechten daarentegen wordt vaak nog teveel geassocieerd met NGO’s . Maar duurzaamheid is voor natuur én mens, dat gaat hand in hand. Niet voor niets is een van de pijlers van de Green Deal een ‘Just transition’, en verwacht de CSRD als basisvoorwaarde dat je handelt in lijn met OESO. Want hoe duurzaam zijn je zonnepanelen als je niet weet of deze op een eerlijke manier zijn gemaakt? Als we mensenrechten vergeten, wordt duurzaamheid steeds meer iets voor de elite, ten koste van gemarginaliseerde mensen zoals in de productieketen. Ik vind het zelf common sense dat we hierbij stil moeten staan als we spreken over duurzaamheid.

Welke tip heb je voor een bedrijf die graag stappen wilt zetten richting ketenverantwoordelijkheid?

Ga in gesprek met je keten. Alleen door in de context zelf te zijn kun je passende acties ondernemen, in plaats van bovenaf iets bedenken wat theoretisch zou moeten werken maar in de praktijk anders uitpakt. Mensenrechten kunnen bijvoorbeeld ook met elkaar conflicteren. Zo kan het recht op redelijke werktijden in jouw goed gecontroleerde werkplaats er onverhoopt voor zorgen dat werknemers na werktijd toch nog op een andere onveilige werkplaats verder werken, omdat ze anders niet genoeg verdienen. Het is dus nodig met ze in gesprek te gaan: wat heb je dan nodig?

Hoe helpt 2BHonest haar klanten op het gebied van mensenrechten?

Mensenrechten voelt vaak als ver-van-je-bed. Het is belangrijk dit dichterbij te brengen en eerst inzicht te krijgen in wat het voor jouw bedrijf betekent, voordat je overgaat tot actie. Onze eerste stap is daarom altijd bewustwording creëren. Een klant noemde het eens ‘demistifying’: Verhelderen, de mist van een vaag concept afhalen en vertalen naar de praktijk. Pas als het tastbaar is kun je het linken aan wat je zelf kan doen. Vervolgens voeren we een risicoscan uit: Waar moet je als eerste op acteren? Klanten realiseren zich dan dat je in je dagelijkse werk al keuzes kan maken die invloed hebben op een betere keten.