Er is wat aan het veranderen. Als je een paar jaar geleden googelde op ‘duurzame zorg’, dan zag je veel hits over geldkwesties. Duurzame zorg is betaalbare zorg, ook voor de generaties na ons. Als je nu googelt op ‘duurzame zorg’ zie je wat anders. Je ziet hits over klimaat en milieu. De zorg moet duurzaam zijn, ook voor de generaties na ons. Er is steeds meer aandacht voor de klimaatverandering, ook in de zorg.

Financiële duurzaamheid is belangrijk. We horen het vaak: de groeiende zorguitgaven drukken andere bestedingen weg. Dat geldt niet alleen voor ieders eigen portemonnee, zoals we zien aan de stijgende verzekeringspremies. Het geldt ook voor de collectieve uitgaven. Meer geld voor zorg betekent minder geld voor onderwijs, veiligheid enzovoort. Veel politieke discussies gaan over het zoeken naar een duurzaam evenwicht tussen drie publieke belangen, dat van de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van zorg. Wat die begrippen concreet betekenen en waar dat evenwicht ligt, daar kan je verschillend over denken. Dat wordt duidelijk als het besluiten gaat over bijvoorbeeld het vergoeden van een nieuw kostbaar geneesmiddel, het openhouden van een spoedeisende-hulppost of het verhogen van de salarissen van verpleegkundigen.

Daar wil ik het verder niet over hebben. Terug naar duurzame zorg, zoals dat vandaag bovenaan in Google te zien is: de impact van zorg op het klimaat en het milieu. Zeg maar de beheersing van de klimaat- en milieukosten van de zorg.

Waarom is duurzame zorg belangrijk?

Het rapport Lancet countdown on health and climate change geeft aan dat de opwarming van de aarde gepaard gaat met een toename van gezondheidsproblemen. Die variëren in ons gebied van besmettelijke ziekten, die nu vooral in warmere regio’s voorkomen, tot bijvoorbeeld ziekten aan de luchtwegen. Niet alleen ziekten trouwens, ook sterfte. In ons land wordt het droger, warmer en natter, terwijl de zeespiegel stijgt. Het RIVM heeft de gevolgen van klimaatveranderingen voor Nederland in kaart gebracht. Nu al zijn de effecten van hittestress en zomersmog in de patiëntenzorg zichtbaar.

De gezondheidszorg is zelf ook een veroorzaker van de groeiende uitstoot van CO2. Het rapport ‘Een stuur voor de transitie naar duurzame zorg’ van Gupta Strategists schetst de situatie in Nederland. De zorg stoot in ons land ongeveer 7% van de CO2 uit. Dat gebeurt vooral door energiegebruik in gebouwen, reisbewegingen van personeel en patiënten en de productie van geneesmiddelen (zie illustratie). Daar liggen voor de zorg dus kansen én een verantwoordelijkheid om CO2-uitstoot te verminderen.

Green Deal Duurzame Zorg

Meer dan tweehonderd partijen in de zorg hebben de Green Deal Duurzame Zorg ondertekend: zorgorganisaties, zorgprofessionals, zorgverzekeraars, banken, farmaceutische bedrijven, allerlei dienstverleners, ministeries en gemeenten. Zij beloven maatregelen te treffen om energie te besparen, zuinig te zijn met grondstoffen (circulair werken), te voorkomen dat medicijnresten in het oppervlaktewater terechtkomen en een gezonde leef- en werkomgeving in hun organisaties te maken. Ook de overheden spelen hier een rol met regelgeving, subsidies, kennisverspreiding, onderzoek e.d.

Prachtig, maar wat betekent dit concreet?

Voorbeelden genoeg

Duurzaamheid in de zorg is voor zorgaanbieders altijd een ondergeschikt thema. Dat is logisch, want het gaat in de zorg primair het leveren van zorg van voldoende kwaliteit aan iedereen die dat nodig heeft. We proberen die kwaliteit en toegankelijkheid met allerlei innovatieve aanpakken continu te verbeteren. Innovatie met nieuwe producten, nieuwe werkwijzen en nieuwe samenwerkingsverbanden. Die innovaties helpen de zorg niet alleen kwalitatief beter, maar ook financieel duurzaam te maken. Maar welke innovaties zijn nodig voor duurzame zorg vanuit een klimaat- en milieu-invalshoek?

Dat gaat zeker niet alleen om grote operaties, zoals de energietransitie naar het gebruik van niet-fossiele brandstoffen. Het rapport van Gupta bevat tal van andere voorbeelden, die je meteen kunt aanpakken. Dat varieert van veranderingen in het gebouw (bv besparingen door led-verlichting) tot duurzaamheidseisen aan de inkoop van allerlei producten, van kleding tot voeding. En we hoeven het niet allemaal zelf te verzinnen. We kunnen leren van de buren, die al wat langer bezig zijn, zoals de Engelse National Health Service.

Kansen op de werkvloer

Er liggen ook kansen bij innovaties op de werkvloer, waar je als zorgprofessional of -organisatie zelf invloed op hebt. Bedenk eens wat dat kan zijn, waar je voordelen ziet voor patiënten/cliënten, zorgprofessionals, het milieu én de portemonnee. De Green Deal-partners hebben voorbeelden genoeg van dit soort win-win-innovaties in alle zorgsectoren, van gehandicaptenzorg tot ouderenzorg. Een greep uit de praktijk van de curatieve zorg:

– het milieuvriendelijk herontwerp van het dialyseproces en aandacht voor duurzaamheid in het medisch onderwijs door nefroloog Peter Blankestijn;

– herbruikbare blaaskatheters, waar uroloog Bertil Blok naar kijkt, dat kan bij brede toepassing tonnen plastic en miljoenen euro’s schelen;

– het opzetten van de ‘groene OK’ door chirurg Jeroen Meijerink (OK’s gebruiken tussen de 30 en 40% van het materiaal in een ziekenhuis);

– Pharmaswap, een platform voor apothekers om onderling geneesmiddelen te verhandelen, om zo verspilling tegen te gaan, een initiatief van o.a. apotheker Piter Oosterhof.

Deze voorbeelden komen van de prijswinnaars van de door het ministerie van VWS uitgeschreven verkiezingen voor de ‘duurzame zorgprofessional’.

Een goed voornemen?

Veranderen is moeilijk. We weten ook dat het helpt als die veranderingen van de werkvloer zelf komen en de praktijk van de zorg een beetje verder helpen. Natuurlijk kunnen en moeten de overheden, brancheorganisaties of zorgbesturen zo’n verandering steunen en belangrijk vinden. Dat gebeurt ook. De grote brancheorganisaties in de zorg werken samen met VWS in de Regiegroep Duurzame Zorg. De overheden stimuleren met regelgeving, voorlichting en financiële prikkels. En als zorginstelling kan je met bijvoorbeeld de milieuthermometer zien waar je de meeste winst en voortgang boekt.

Dus…als je nog een goed voornemen in 2021 zoekt? Doe als Google-search. Zie bij ‘duurzame zorg’ niet alleen eurotekens, maar klik op een gezond klimaat. Doe mee met honderden anderen en sluit je aan bij de Green Deal Duurzame Zorg.

Meer weten over de Green Deal Duurzame Zorg? Kijk hier.

Léon Wever

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op www.guusschrijvers.nl .