De toenemende klimaatrechtszaken in Nederland en Europa spelen een cruciale rol bij het onder de aandacht brengen van cruciale inconsistenties in het recht en het bestuur van klimaatverandering. Dat betoogt Phillip Paiement, hoogleraar Recht en Bestuur in het Antropoceen, in zijn inaugurele rede op vrijdag 29 november aan Tilburg University.

Procesvoering in het algemeen belang als gevolg van klimaatverandering, de energietransitie en diverse vormen van milieudegradatie en -vervuiling neemt snel toe in Nederland en Europa. Met een afnemende politieke wil om deze moeilijke uitdagingen serieus aan te pakken met rechtvaardige en duurzame oplossingen, zullen rechtszaken en de rechter een nuttig alternatief forum blijven voor de campagnes van milieuactivisten en belangenorganisaties, aldus Phillip Paiement.

Dit ‘procederen over het Antropoceen’, zoals Paiement het noemt, helpt bij het ontrafelen van de tekortkomingen en problemen van recht en bestuur in het nieuwe paradigma van het Antropoceen. In dit nieuwe paradigma worden verschijnselen die voorheen werden gezien als uitsluitend ‘natuurlijk’, zoals ons klimaat, nu gezien als fundamenteel gevormd door menselijke activiteiten. Als gevolg daarvan worden onze rechtssysteem en het openbaar bestuur geconfronteerd met nieuwe vragen over verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Procesvoering speelt een cruciale rol in het onder de aandacht brengen van cruciale inconsistenties in de wet en gevallen van onrechtvaardigheid die voortkomen uit het Antropoceen. Ook bieden klimaatrechtszaken nieuwe inzichten in hoe de wet zou kunnen worden veranderd om deze uitdagingen beter aan te kunnen.

Scheiding der machten

Het onderzoek van Paiement beschrijft de verschillende rollen die procesvoering in het algemeen belang speelt binnen onze rechtssystemen die zijn gebaseerd op de rechtsstaat en de scheiding der machten. Sommige zaken zorgen voor de juiste uitvoering van wetten die botsen met de belangen van democratische meerderheid, betoogt hij in zijn inaugurele rede. Een goed voorbeeld is een recente rechtszaak tegen KLM vanwege het gebruik van duurzaamheidsterminologie en -beelden in marketingcampagnes voor hun luchtvaartdiensten. Deze zaak was gericht op de juiste handhaving van wetgeving voor consumentenbescherming en oneerlijke handelspraktijken die beschermen tegen misleidende ‘groene’ claims in productmarketing.

Andere zaken hebben betrekking op de samenhang van nieuwe wetten en beleid – of het gebrek daaraan – met grondwettelijke rechten en principes, internationaal recht en mensenrechten. De Urgenda-uitspraak is daar een voorbeeld van. Daarin werd samenhang van nationale klimaatwetten met de bescherming van de mensenrechten van Nederlandse ingezetenen beoordeeld.

Transnationale netwerken

Het veld van geschillen over klimaatverandering en milieurechtvaardigheid wordt ook steeds meer gekenmerkt door het werk van transnationale professionele netwerken en sociale bewegingen die strategieën, bewijs, argumenten en middelen verspreiden tussen nationale en lokale contexten. Het onderzoek van Paiement onderzoekt wanneer advocaten zich bezighouden met deze transnationale professionele netwerken en hoe de netwerken hun werk beïnvloeden. Met dit empirisch onderzoek kunnen we beter inzicht krijgen in hoe advocaten hun zaken vormgeven in het streven naar juridische transformaties op zowel lokaal als mondiaal niveau.

Inaugurele rede

Prof. dr. Phillip Paiement spreekt op vrijdag 29 november 2024 zijn inaugurele rede uit onder de titel ‘Unravelling litigation of the Anthropocene’, in de aula van Tilburg University. De rede kan ook worden gevolgd via livestream.