“Hoe kunnen we duurzaamheid definiëren op een werkbare manier?”,  “Hoe kunnen we logische en eenvoudige richtlijnen ontwerpen voor duurzame ontwikkeling?” Toen Karl-Henrik Robèrt zich eind jaren ’80 toe ging leggen op duurzaamheidvraagstukken was hij op zoek naar antwoorden op ogenschijnlijk eenvoudige vragen. Zijn zoektocht leidde ertoe dat hij grondlegger werd van een aanpak voor het implementeren van duurzaamheid, gebaseerd op brede wetenschappelijke consensus over zowel duurzaamheidsproblemen als -oplossingen. Deze integrale benadering vormt de kern van de The Natural Step-methodiek zoals die zich de afgelopen 25 jaar heeft ontwikkeld. Een interview met deze inspirerende duurzaamheidsgoeroe en key-note spreker op het 14de Nationaal Sustainability Congres op 21 november a.s.

Dr. Robèrt was destijds een vooraanstaand medisch wetenschapper op het gebied van oncologie in Zweden. De verschuiving in zijn professionele focus begon met een inzicht dat hij kreeg toen hij in een microscoop keek. Terwijl hij kankercellen bestudeerde, realiseerde hij zich dat cellen de verbindende eenheid zijn tussen alles wat leeft. Robèrt: “Het verschil tussen onze cellen en de cellen van planten zijn zo gering dat het bijna gênant is. Op moleculair niveau zijn we bijna identiek. Dat zette me aan het denken over de connectie tussen mens en natuur, die beiden bestaan uit cellen. Als kankerspecialist wist ik maar al te goed welk effect de toenemende concentraties van vervuiling van bodem, lucht en water heeft op cellen, dus ik wist dat er alle reden was tot zorg. Het is overduidelijk dat toenemende vervuiling onze gezondheid en uiteindelijk het leven op aarde steeds meer bedreigt.”

Our Common Future
”In 1987 verscheen het rapport “Our Common Future”van de Brundtland-commissie”, gaat Robèrt verder. “Daarin werd voor het eerst duidelijk wat een complexe en allesomvattende uitdaging duurzame ontwikkeling is. De toekomst van de mensheid staat op het spel als we niet op tijd van koers veranderen. Ik verbaasde me over de passiviteit waarmee dat rapport ontvangen werd. In mijn werk zag ik de enorme kracht van ouders wanneer blijkt dat hun kind kanker heeft. Zodra ze beseffen dat de toekomst van hun kind gevaar loopt is er geen grens aan wat ze willen doen of opofferen voor het leven van hun kind. Terwijl ondertussen, door menselijk toedoen, de toekomst van alle kinderen op aarde wordt bedreigd. Het moet dan toch mogelijk zijn om in de samenleving de kracht te vinden om een duurzame toekomst te ontwikkelen?”

Uitgebreide mailing
Vijfentwintig jaar later is Robèrt een van de meest invloedrijke personen in de internationale duurzaamheidsarena. In samenwerking met vijftig Zweedse wetenschappers uit allerlei disciplines, en na 21 conceptversies,  bereikte hij wetenschappelijke consensus over de meest basale ‘ontwerpfouten’ van de maatschappij, die de kernoorzaken vormen van onduurzaamheid. Vervolgens ontwikkelden zij hieruit basisprincipes om deze op te lossen. Het resultaat van dit denkwerk werd als boekje verspreid onder alle 4,3 miljoen huishoudens in Zweden, met steun van de Zweedse koning Gustav. Het boekje beschreef de zorgwekkende staat van de aarde en de rol van menselijk handelen daarin. En het bevatte overtuigende argumenten om in actie te komen. Robert: ““De kunst was om te zorgen dat het wetenschappelijk helemaal klopte, en tegelijkertijd te zorgen dat het zo eenvoudig was dat iedereen het zou kunnen begrijpen en toepassen. Het boekje bood mensen handelingsperspectief. Het maakte duidelijk dat het gunstiger is onderdeel van de oplossing te zijn dan deel van het probleem. ”Deze zogenaamde ‘Big Mailing’ was een katalysator voor duurzaamheidsinitiatieven in Zweden. Het leidde onder andere tot de oprichting van eco-municipalities. Vandaag de dag is een kwart van alle Zweedse gemeenten een eco-municipality, evenals vele gemeenten elders in de wereld. In Nederland timmeren onder andere de gemeenten Eindhoven en Sùdwest-Fryslân hiermee aan de weg.

De methodiek
Na de ‘Big Mailing’ ging het hard: Om de vier duurzaamheidsprincipes te kunnen toepassen in bedrijven en overheden ontwikkelde Robèrt een methodiek waarmee organisaties hun strategie kunnen bepalen op basis van de vier duurzaamheidsprincipes; het Framework for Strategic Sustainable Development, ook wel eenvoudig The Natural Step-methodiek genoemd. Daarmee werken ze stap voor stap toe naar een volledig duurzame bedrijfsvoering. Robèrt: “De TNS-methodiek is niets ingewikkelds met vuistdikke handboeken en externe auditors, want dan doen organisaties alles letterlijk via het boekje, zonder het bijbehorende leer- en denkproces. En dat is dodelijk voor innovatie. De methodiek bestaat daarom slechts uit een raamwerk van vier duurzaamheidsprincipes voor ‘the big picture’, een krachtig planningsinstrument voor de implementatie en een handjevol tools die ervoor zorgen dat iedereen dezelfde taal spreekt. En in deze eenvoud schuilt een groot deel van de kracht:  Iedere medewerker, iedere burger kan de methodiek begrijpen en toepassen op zijn eigen niveau, waardoor iedereen  verantwoordelijkheid kan nemen en eigenaarschap kan voelen. Keer op keer wordt bewezen dat mensen zelf oplossingen kunnen bedenken, als ze het probleem maar helder hebben.”

“Maar” vervolgt hij,  “als we de transitie naar een duurzame samenleving op tijd willen maken, is de vrije wil van individuen en organisaties alleen niet genoeg om duurzaam handelen vanzelfsprekend te maken in de samenleving. Wet- en regelgeving is cruciaal. Dit is een dynamisch proces: Hoe meer voorbeelden van bedrijven, organisaties en gemeenschappen uit vrije wil veranderen, hoe gemakkelijker het zal zijn voor politici om in actie te komen. In een democratie moet er nu eenmaal eerst maatschappelijk draagvlak zijn voor politieke besluitvorming, en dat draagvlak wordt gecreëerd door proactieve burgers en bedrijven. In Zweden lobbyen bedrijven bijvoorbeeld voor vergroening van het belastingstelsel.”

Kennis is key
Hoe noodzakelijk ook, Robèrt gelooft niet dat strengere regelgeving dè oplossing is. Robèrt: “Natuurlijk helpt dat, zeker als katalysator, maar de echte sleutel ligt in kennis. De enige weg die ons naar een duurzame samenleving kan leiden, is grootschalige verspreiding van kennis over het systeem van de planeet aarde en hoe je binnen haar grenzen kan blijven, èn hoe je dat strategisch en stap voor stap kunt realiseren. Dan komen er praktische, integrale oplossingen op tafel. Zonder deze kennis blijven er deeloplossingen gezocht worden voor deelproblemen, die geld kosten en in het slechtste geval zelfs andere problemen veroorzaken of verergeren. Alleen kennis van het systeem dat ons leven op aarde mogelijk maakt, maakt de juiste keuzes mogelijk die ook een helder business model opleveren.”

De tijd dringt
Van vooraanstaand medicus is Robèrt zo in 25 jaar tijd een van de meest invloedrijke personen in de internationale duurzaamheidsarena geworden. Zijn houding ten aanzien van duurzame ontwikkeling is in die jaren wel veranderd: “Mijn grootste zorg is dat duurzame ontwikkeling niet snel genoeg gaat. Ik heb lang verwacht dat topmensen uit bedrijfsleven en politiek vanzelf geïnteresseerd zouden raken om te leren van de rolmodellen die wij al getraind hebben en de successen die zij behalen, en dat dit voor een enorme versnelling zou zorgen.  Inmiddels zie ik in dat dit proces te langzaam gaat om de wereld op tijd duurzaam te maken. En het is uitermate frustrerend om te zien hoe mensen zichzelf en hun organisaties schade toebrengen door onduurzame keuzes, terwijl de kennis om dit te vermijden voorhanden is. Ik ben geen geduldig man meer.”

Omgekeerde evolutie
Robèrt illustreert zijn ongeduld als hij vervolgt: “Veel mensen realiseren zich niet dat het 3,5 miljard jaar geduurd heeft voordat cellen zich vanuit de oersoep van de atmosfeer – die bestond uit een mix van giftige stoffen zoals zwavel, methaan, ammoniak en koolstof – ontwikkeld hebben tot een systeem dat complexe levensvormen kan ondersteunen. En nu, in enkele tientallen jaren, veroorzaakt de mens een omgekeerde evolutie: In een enorm tempo brengen we zulke grote hoeveelheden gifstoffen in de atmosfeer dat de natuurlijke processen dit niet meer kunnen verwerken. We verliezen dier- en plantsoorten, bossen, vruchtbare grond… De aarde keert in snel tempo terug naar de chaotische staat waar ze ooit vandaan kwam. Intuïtief weet iedereen wel dat het zo niet door kan gaan, zelfs de mensen die menen dat economie boven ecologie gaat. Als onze natuurlijke omgeving naar de knoppen gaat, gaat de economie dat zèker! En terwijl we in rap tempo op de afgrond af koersen speelt de discussie zich vaak af op detailniveau. Er wordt gestreden over de blaadjes van de boom terwijl de boomstam en de takken afsterven.”

Winnende strategie
 De bedoeling van The Natural Step is om die patstelling te overwinnen door het introduceren van een gedeelde taal en consensus, gebaseerd op een integrale benadering van duurzaamheid. “Het is niet de bedoeling om in één klap de hele dagelijkse praktijk van een organisatie om te gooien, maar om stap voor stap maatregelen te nemen in de richting van het duurzame einddoel. Het is wel van belang dat de ene stap de volgende mogelijk maakt, en uiteraard dat de stap geen negatief effect heeft op een ander onderdeel van het duurzaamheidspectrum. In de praktijk blijkt keer op keer dat de kaders van The Natural Step uitdagen tot de beste innovaties. En dan bedoel ik niet alleen voor de planeet, maar zeker ook voor de business.”

Dat dit werkt, blijkt uit de talloze succesvolle business cases van bijvoorbeeld Interface, Electrolux, Nike en IKEA. Door het toepassen van de TNS-methodiek hebben deze organisaties een winnende voorsprong behaald op concurrenten, doordat ze problemen konden vermijden zoals strengere regelgeving en duurder wordende grond- en brandstoffen. Bovendien dagen de kaders van The Natural Step uit tot het ontwikkelen van slimmere innovaties. Inmiddels werken zelfs hele industrieën met The Natural Step, zoals de hydro-polymeersector in Europa. Zij gebruiken The Natural Step om de processen in de hele keten te herontwerpen.

“Elke organisatie die erin investeert om zijn bedrijfsvoering stap voor stap in harmonie te brengen met de draagkracht van de aarde zal beter presteren dan de concurrent die dat niet doet. Dit komt door de onvermijdelijke impact van een groeiende bevolking en een dalende voorraad aan beschikbare hulpbronnen. Ik denk dat veel bedrijven wel snappen dat we enorme problemen tegemoet zien als we zo doorgaan: Terwijl de wereldbevolking groeit naar negen of 10 miljard mensen breken we het natuurlijke systeem af waarvan we voor ons leven afhankelijk zijn. We kappen bossen kaal, vissen zeeën leeg en onttrekken vruchtbare grond aan de voedselproductie ten behoeve van asfalt en beton. We vernietigen de natuur die we zo hard nodig hebben voor voedsel, drinkwater en de beheersing van ons klimaat. En het kan zo anders. Als we onszelf stap voor stap onafhankelijk maken van activiteiten die tegen de vier duurzaamheidprincipes ingaan dan bewegen we ons in de richting van een duurzame toekomst. Daarvoor hoeven we maar vier dingen te doen: afkicken van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en zware metalen, stoppen met het verspreiden van stoffen die niet of nauwelijks afbreken, afzien van voedsel of hout dat bijdraagt aan de uitputting van de aarde en van materialen die over lange afstand vervoerd moeten worden, en eerlijk delen en niets verspillen.”

Wereldwijd netwerk
Sinds het ontstaan van The Natural Step hebben Robèrt en de adviseurs van de aangesloten kantoren talloze organisaties gecoacht om hun eigen relatie met het grote geheel te begrijpen, daar betere keuzes in te maken en daardoor betere prestaties te leveren. The Natural Step is uitgegroeid tot een wereldwijd netwerk van bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen, met kantoren in dertien landen. Het Nederlandse kantoor van The Natural Step heet The Flexible Platform en is gevestigd in Eindhoven. In Nederland werken o.a. Philips, Woonbedrijf, Dura Vermeer, De Lage Landen, Hogeschool Utrecht, Radboud Universiteit Nijmegen en de gemeenten Eindhoven met The Natural Step. Dr. Robèrt zelf  is nu professor Strategische Duurzame Ontwikkeling aan het Blekinge Institute of Technology (BTH), waar elk jaar mensen uit de hele wereld een masters Strategic Leadership toward Sustainability volgen op basis van de methodiek van The Natural Step. 
Robèrt: “Mijn visie, het doel waar ik elke dag aan werk,  is dat we een algemeen besef ontwikkelen dat niemand erbij gebaat is dat we onze leefomgeving vernietigen, en dat mensen en organisaties gaan zien dat ze beter floreren in een duurzame samenleving. Ik zie meer en meer mensen die dit begrijpen en die concreet bijdragen aan de transitie. Dat is mijn bron van hoop.”

 ——————————————————————————————————————————————-

De vier duurzaamheidsprincipes

De vier duurzaamheidsprincipes beschrijven de voorwaarden die een samenleving duurzaam maken. De eerste twee gaan over het vermijden van toenemende vervuiling door chemische stoffen en stoffen die wij uit de aardkorst delven. Het derde principe geeft aan dat we de natuur niet moeten uitputten. Het vierde stelt dat mensen niet verhinderd moeten worden om in zijn of haar basisbehoeften te kunnen voorzien. Als we onze samenleving inrichten binnen de kaders van deze vier principes zal de natuur in staat zijn om ons te blijven voorzien van alles wat we nodig hebben om te leven: water, aarde, lucht, een stabiel klimaat enzovoort. 
Robèrt: “De eerste drie principes gaan over natuurlijke systemen. Het vierde duurzaamheidsprincipe gaat over de stroom van materialen in een samenleving; het is een verdelingsvraagstuk. Als we stoppen met het delven van fossiele brandstoffen en zware metalen, als we stoppen met het verspreiden van natuurvreemde stoffen, en als we gaan leven van de rente van wat de natuur ons geeft in plaats van het kapitaal, dan kan het niet anders dan dat we de materialen die we hebben efficiënter gebruiken en anders verdelen… Eerlijker. Eerlijkheid is een efficiencyparameter als we kijken naar de wereldwijde beschaving. Je kunt niet zeggen dat er sprake is van een efficiënte manier om in de behoeften van mensen te voorzien wanneer een miljard mensen sterven van de honger terwijl nog eens een miljard ziek zijn of overlijden door overgewicht. Het zou veel efficiënter zijn om voedselbronnen zodanig te verdelen dat iedereen op zijn minst in de eerste levensbehoeften kan voorzien. Dat is net zo goed een voorwaarde voor duurzaamheid als de andere drie principes. Stel je maar eens voor: als jouw kinderen bijna sterven van de honger dan zou je toch ook een stuk regenwoud kappen om ze te kunnen voeden? In onze huidige maatschappij leven we ver buiten de grenzen van deze duurzaamheidsprincipes. Het gevolg is dat we op steeds grotere crises afstevenen. Ook economische, omdat allerlei bronnen waar de economie van afhankelijk is, vervuild of uitgeput raken. Natuurvernietiging is het probleem van ons allemaal, want we leven in dezelfde ecosfeer.”