Bij mediastudies denk je vaak aan onderzoekers die kijken naar de inhoud van games, televisieseries en films. Maar er zijn ook mediawetenschappers die kijken naar de manier waarop deze producties tot stand komen en zich buigen over de verduurzaming van deze sector. Zo streven een aantal geesteswetenschappers van de Universiteit Utrecht ernaar de Nederlandse filmindustrie een stukje groener te maken. Het onderzoek wordt gefinancierd door het Nederlands Filmfonds.

“Wij denken allemaal dat er iets moet gebeuren, de klimaatcrisis is echt. Hoe kan ik als mediawetenschapper bijdragen aan een positieve verandering?” Deze vraag was voor projectleider dr. Judith Keilbach de reden om met een klein onderzoeksteam (bestaande uit Judith Keilbach, Fieke Spoler, Annemijn Potappel en Marijn Kallenberg) naar het Nederlands Filmfonds te stappen met de vraag wat er moet gebeuren om de Nederlandse filmindustrie te verduurzamen. Volgens de onderzoekers wordt er in Nederland te weinig stilgestaan bij de milieueffecten die de productie en consumptie van film met zich meebrengt.

Activistische mediawetenschappers

Keilbach benadrukt dat het niet alleen bij onderzoek blijft, zij werken samen met stakeholders in de Nederlandse filmbranche en willen echt verandering in gang zetten: “Het is bijna activistisch wat wij aan het doen zijn.” Fieke Spoler is onderzoeksassistent en alumna van de Master Film- en televisiewetenschap. Zij deed voor haar afstudeerstage onderzoek naar duurzaamheid in de Nederlandse filmproductie. “Door alleen al te spreken met stakeholders en filmprofessionals zet je deze mensen aan het denken.”

Uitstoot CO2 bij filmproducties

Van filmprofessionals hoorden de onderzoekers dat er geen cijfers waren om ecologische impact te meten en velen vonden het ook niet relevant om dit bij te houden. Keilbach liet het er niet bij zitten en benaderde Ma-studenten van de opleiding Sustainable Development. “Zij hebben in hun Ma-programma een vak waarbij ze voor klanten een opdracht uitvoeren. Ik zei: ‘ik ben een klant en ik wil cijfers hebben zodat wij in deze discussie een stap verder komen’.” De studenten, waaronder Marijn Kallenberg, berekenden dat de productie van een Nederlandse film gemiddeld 72,7 ton CO2 uitstoot.  Met dit cijfer kwamen de mediawetenschappers verder bij de filmprofessionals. Spoler: “Wat interessant is vanuit geesteswetenschappelijk perspectief is dat met zo’n cijfer iedereen meteen overtuigd is dat er iets moet gebeuren.”

Green filming

De onderzoekers hebben geïnventariseerd wat er in andere landen gedaan wordt op het terrein van ‘green filming’ en gesproken met filmmakers over de mogelijkheden tot verduurzaming. Spoler: “Zo wordt er in het buitenland bij filmproducties gewerkt met een CO2-calculator. Deze wordt ingezet om impact van een productie te meten en werkt ook als een bewustwordingstool. Die tool kijkt naar alle elementen binnen een productie die vervuilend zijn en waarbij je door wat aanpassingen al best wel een verschil kan maken. Deze tool gaan wij ook in Nederland testen.”

Eco-manager

Ook het benoemen van een eco-manager wordt onderdeel van de mogelijkheden die onderzocht worden. De eco-manager is volwaardig lid van de crew en heeft als taak draagvlak en bewustwording te creëren. Keilbach: “Het gaat dan niet alleen om vegan catering of dieselgeneratoren op de set. Heel veel beslissingen op het gebied van duurzaamheid kunnen bij het maken van een film al eerder genomen worden, zelfs bij het schrijven van een script.” Dat hoeft geen belemmering te vormen voor de creativiteit, stelt Keilbach na gesproken te hebben met filmmakers. “Zij zijn gewend om te werken met kleine budgetten en passen hun verhaallijn en werkwijze voortdurend aan.”

Tornen aan het script?

Spoler voegt toe dat uit het onderzoek wel naar voren kwam dat het heel belangrijk is om een goede balans te vinden als je het gesprek aangaat over het script, “wat echt belangrijk is voor het verhaal, daar tornen we niet aan. Wat bijzaak is maar waarbij een aanpassing een grote ecologische impact heeft, wel. Een belerende toon werkt dan niet, het moet echt in samenspraak gebeuren.”

Planet placement

Annemijn Potappel loopt als Ma-student Applied Ethics stage binnen het project. Naast eco-managers, CO2-meters en aanpassingen op de set kan je ook denken aan planet placement, voegt zij toe. “Films besteden dan meer aandacht aan klimaat in hun verhaallijn.” “Dat de held in de film in een Tesla rijdt en niet meer de hele wereld over reist”, oppert Spoler. “Dat hij of zij milieuvriendelijkere beslissingen neemt zonder dat je het heel bewust door hebt als kijker maar er wel door beïnvloed wordt omdat je wil zijn zoals hij of zij is. Dat heeft misschien meer impact op de kijker dan een vermelding van een duurzaamheidscertificaat in de aftiteling, omdat je dan al de zaal uitgelopen bent.”

Het blijkt dat niemand over de verschillende schakels van de filmketen heen de verantwoordelijkheid neemt voor het daadwerkelijk implementeren van een duurzame werkwijze. Hierdoor is een gat ontstaan tussen groen denken en groen doen.

Een gat tussen groen denken en groen doen

Uit het onderzoek blijkt ook dat filmprofessionals graag initiatief zouden zien en sturing willen krijgen vanuit beleidsmakers met betrekking tot duurzaamheid. Deze beleidsmakers zijn echter van mening dat een duurzame werkwijze uit de filmmakers zelf moet komen. Keilbach: “Het blijkt dat niemand over de verschillende schakels van de filmketen heen de verantwoordelijkheid neemt voor het daadwerkelijk implementeren van een duurzame werkwijze. Hierdoor is een gat ontstaan tussen groen denken en groen doen.” Een eerste stap om een verduurzaming op gang te brengen is het creëren van draagvlak en een gedeelde ambitie, stellen de geesteswetenschappers. Het is hierbij belangrijk dat niet alleen het probleem benoemd wordt maar dat er gezocht wordt naar oplossingen die echt aansluiten bij de filmpraktijk.

Best practices toepassen

Het onderzoeksteam gaat nu in samenwerking met het Filmfonds bij zes Nederlandse filmproducties de ‘best practices’ implementeren en evalueren.  Eind 2021 hopen zij een adviesrapport op te leveren waarmee filmprofessionals in Nederland aan de slag kunnen.