Een groep kritische wetenschappers van Radboud Universiteit heeft in een manifest uiteengezet wat nodig is om binnen de universiteit werkelijk duurzame stappen te zetten. Dit nodigt uit om bij de campagne ook na te denken over andere vormen van wetenschap en onderwijs.
Een campagnethema naar voren schuiven is keuzes maken, zoals ook de boodschap in de nieuwe campagne, waarin de extinctie van de soorten centraal staat. Talloos veel soorten zijn al uitgestorven, vooral ook door het ingrijpen van de mens. Het uitlichten van dit ene facet is voor de universiteit vooral ook een startpunt om duurzaamheid in een brede context te bezien. Waarbij we de waarde van duurzaamheid nadrukkelijk verbinden aan de andere waardes die de universiteit hoog in het vaandel heeft staan, zoals gelijke kansen voor iedereen, in een vrije en rechtvaardige samenleving. Juist de Radboud Universiteit, met haar brede waaier van disciplines op die ene campus, is bij uitstek een plek om duurzaamheid in dit volle licht te onderzoeken, en aan onze studenten te onderwijzen. Van die ambitie gaven we al blijk bij de vorige campagne uit 2021, toen de universiteit als eerste in Nederland het thema duurzaamheid onderdeel maakte van alle curricula. Alle studenten hebben sindsdien bij afstuderen op enigerlei wijze kennisgemaakt met dit thema, aldus onze ambitie.
Samenhang van wetenschappen
Zo’n belofte kan de universiteit alleen waarmaken dankzij het brede palet aan wetenschappers met een engagement voor en kennis over duurzaamheid, van juristen tot scheikundigen, van biologen tot politicologen en van medici tot letterkundigen. Ruim tweehonderd van deze wetenschappers hebben zich verenigd in het Radboud Centre for Sustainability Challenges. Een deel van deze groep tekent voor het manifest uit oktober 2023, A sustainability manifesto for higher education, met daarin uitdagingen voor de wetenschap om werkelijke stappen te zetten naar een duurzame samenleving. Dat vergt, aldus het manifest, nog veel meer studie naar de samenhang van alle aspecten – de interdisciplinariteit. Met daarnaast ook de handreiking aan de partijen buiten de wetenschap, de overheden, bedrijven en burgers, om in samenspraak tot een duurzame agenda te komen – de transdisciplinariteit.
Om te voorkomen dat de campagneboodschap over duurzaamheid blijft steken in retoriek, schetst het manifest minstens twee grote uitdagingen. De eerste haakt in op de impuls om duurzaamheid louter te verbinden aan vraagstukken over klimaat en natuur, op het gevaar af de essentiële onderliggende vragen te negeren. Als we vooruitzien naar een meer duurzame wereld, over wiens wereld spreken we dan? Kun je over duurzaamheid spreken zonder het betrekken van stemmen van mensen die leven in armoede en onrechtvaardigheid? Hoe geef je een stem aan de natuur of aan de dieren, bijvoorbeeld met het vormgeven van dierenrechten? Zonder aandacht voor machtsstructuren, politiek en rechtvaardigheid blijft duurzaamheid volgens het manifest een lege huls. Een tweede uitdaging is gericht aan de wetenschap zelf. Hedendaagse educatie ondersteunt volgens het manifest de status quo, met een focus op kennis van meetbare data. Onderwijs in dienst van verandering moet verder reiken dan de wereld van vandaag, door ook te reflecteren op een wenselijke toekomst. ‘Education values what we can measure, instead of measuring what we value’, aldus het manifest. Gevolgd door de oproep voor een kritische reflectie op de rol die docenten en wetenschappers kunnen en willen innemen: zijn we kennisgevers van de samenleving zoals die nu is, of advocaat of activist voor een werkelijk andere samenleving?
Routekaart voor reflectie
Zulke vragen zijn niet zomaar beantwoord. Al jaren buigen vele docenten en wetenschappers van de Radboud Universiteit zich over het vormgeven van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek, waarbij het manifest zich bij al dit denken en praktiseren laat lezen als een routekaart voor verdere reflectie. Samengebald in vijf majeure thema’s: het spanningsveld tussen kennis en politiek, tussen mensen en niet-mensen, tussen ecologie en rechtvaardigheid, tussen noord en zuid en tussen onderwijs voor kennis of onderwijs voor transitie. En op al die punten benoemt het manifest concrete actiepunten, want niets doen wordt hoe dan ook geen optie genoemd. De boodschap van de campagne – we bedreigen nu ook onze eigen toekomst – is door de lens van het manifest vooral te lezen als een boodschap. Níet om bij de pakken neer te zitten. Maar om te blíjven nadenken over de duurzame samenleving én om in actie te komen.