Europarlementariër Bas Eickhout moet concluderen dat eurocommissaris Frans Timmermans is gezakt voor zijn eerste grote Europese beleidstest. “Timmermans komt zijn belofte van een ambitieuzer voorstel voor de circulaire economie niet na. Niet alleen liepen we onnodige vertraging op, de nieuwe plannen zijn ook nog eens substantieel zwakker in vergelijking met het voorstel dat hij vorige jaar van tafel veegde.”
Vorig jaar besloot Timmermans, verantwoordelijk voor ‘betere regelgeving’ en duurzaamheid, de beleidsvoorstellen voor een circulaire economie terug te trekken. Na forse kritiek van het Europees Parlement, de EU-landen, maatschappelijke organisaties en het progressieve bedrijfsleven veranderde de argumentatie van Timmermans van “onhaalbaar” naar “niet ambitieus genoeg” en beloofde hij met een nieuw en vooruitstrevend voorstel te komen.
Allesbehalve ambitieuzer
“Helaas kan ik dit voorstel allesbehalve ambitieuzer noemen”, zegt Eickhout. “Pogingen om het circulaire denken in het Europese economisch en begrotingsbeleid te integreren, zijn de nek omgedraaid.”
Doelstellingen om meer te recyclen, minder afval te creëren, minder voedsel te verspillen en efficiënter om te gaan met grondstoffen zijn afgezwakt of volledig verdwenen. Ook mag er meer afval gestort worden en zet Timmermans de deur open om grootschalig afval te gaan verbranden. “Het is onmogelijk om afvalverbranding circulair te noemen.”
Cirkel rond maken
Timmermans beweerde telkens dat de cirkel rond gemaakt moest worden. Naast afval beter te benutten moet ook het ontstaan van afval voorkomen worden. Eickhout: “Dat klopt als een bus.” Timmermans komt met een actieplan: Het document benoemt de juiste thema’s, maar het is vooral een aankondiging voor toekomstige acties. “Het actieplan is een welkome toevoeging, maar we kunnen tegen de tijd dat die plannen uitgewerkt worden pas echt beoordelen wat het precies inhoudt.” Het blijft volstrekt onduidelijk waarom het wetgevende voorstel over afval moest worden teruggetrokken, het actieplan had namelijk gewoon toegevoegd kunnen worden.
Deze Europese Commissie zet alles in het teken van groei en banen, maar laat tegelijk kansen voor duurzaamheid en innovatieve liggen. De vele midden- en kleinbedrijven die aan een circulaire economie werken, worden niet genoeg geholpen. “Dit toont dat de Commissie vooral de agenda van grote multinationals volgt”, concludeert Eickhout.
Zeven afzwakkingen uit het pakket circulaire economie
Hieronder staan de grootste verschillen tussen het voorstel van Timmermans (uit 2015) en dat van zijn voorganger Janek Potočnik (2014). De nadruk ligt hierbij op de voorgestelde afvalrichtlijn, aangezien die concrete doelstellingen bevat(te).
- In het vorige voorstel werd de circulaire economie gekoppeld aan het Europees semester (een cyclus van coördinatie van het economisch en het begrotingsbeleid in de EU). Op deze wijze werd gegarandeerd dat ‘circulair denken’ onderdeel zou worden van het Europese economische beleid. Deze link is uit het voorstel verdwenen. Ondanks alle mooie woorden blijft de circulaire economie een losstaand onderdeel dat niet met de ‘gewone economie’ verward mag worden.
- Doelstelling om hergebruik en recycling van ‘afval’ op te schroeven naar 70 procent in 2030 is verlaagd naar 65 procent. Zeven EU-lidstaten hoeven dit pas in 2035 te bereiken, die uitzondering is nieuw. Dit terwijl analyses van de Europese Commissie tonen dat alle Europese lidstaten economisch baat hebben bij striktere doelstellingen.
- De 2 procent foutmarge voor het bereken van de hoeveelheid gerecycled afval, is opgerekt naar 10 procent.
- De doelstelling voor 30 procent minder voedselverspilling in 2025 is uit het voorstel geschrapt.
- De doelstelling om in 2030 nog maar 5 procent van ons afval te dumpen is verzwakt naar 10 procent. In het vorige voorstel mocht dit afval tevens niet recyclebaar of composteerbaar zijn, maar die eis is verdwenen.
- In het vorige voorstel moest al het biologische afval in 2025 gescheiden ingezameld worden van normaal afval. Deze eis is afgezwakt met ‘indien mogelijk’. Ongeveer 40 procent van ons afval is biologisch en kan, wanneer we het gescheiden inzamelen, gemakkelijk tot compost verwerkt worden. Als we het niet gescheiden inzamelen, dan maakt het ander afval echter moeilijk recyclebaar.
- In het vorige voorstel stond een aanzet om de EU 30 procent efficiënter om te laten gaan met grondstoffen, dit streven maakt geen onderdeel uit van het nieuwe plan.
Actieplan
Timmermans heeft een actieplan, Closing the loop, toegevoegd aan het pakket circulaire economie. In het actieplan staat duidelijk aangegeven wanneer de Europese Commissie actie aan de slag gaat op bepaalde onderdelen. De tijdlijn is een welkome toevoeging. Toch goed om te realiseren:
- De voorgenomen acties blijven vrij vaag en grotendeels vrijblijvend (guidance, best practices, voluntary). Inhoudelijk valt er dan ook vrij weinig over te zeggen.
- Het voornemen met een nieuw voorstel te komen om energie uit afvalverbranding te halen (waste to energy) past niet binnen een circulaire economie.
- Het was niet nodig om het vorige wetgevende pakket volledig terug te trekken om deze tijdlijn toe te voegen. Dat leverde een jaar aan onnodige vertraging op.