Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld, en de maatregelen van regeringen gaan te langzaam om klimaatrisico’s te verminderen. Dit blijkt uit het EUCRA (European Climate Risk Assesment)-report, een risicoanalyse van het Europees Milieuagentschap. Volgens co-auteurs Robbert Biesbroek en Simona Pedde van Wageningen University & Research hebben veel van deze risico’s, die onder andere onze voedselzekerheid en financiële stabiliteit bedreigen, al een kritiek niveau bereikt. Zonder mindset gericht op snelle en daadkrachtige actie zouden ze catastrofaal kunnen worden.

Extreme hitte, droogte, natuurbranden en overstromingen zoals we die in de afgelopen jaren hebben gezien in Europa zullen verergeren – zelfs bij de meest optimistische klimaatscenario’s – en zullen de leefomstandigheden op het hele continent beïnvloeden. Het Europees Milieuagentschap heeft de allereerste Europese klimaatrisicoanalyse (EUCRA-rapport) gepubliceerd om bij te dragen aan het vaststellen van beleidsprioriteiten voor klimaatadaptatie (het aanpassen aan klimaatverandering) en aan het identificeren van klimaatgevoelige sectoren.

Uit de analyse blijkt dat het beleid en de adaptatiemaatregelen in Europa geen gelijke tred houden met de snelgroeiende risico’s. In veel gevallen zal een stapsgewijze aanpassing niet volstaan. Omdat veel maatregelen voor een betere klimaatbestendigheid ook veel tijd vergen, lijkt dringende actie noodzakelijk, zelfs voor risico’s die nu nog niet kritiek zijn.

Er is een mentaliteitsverandering nodig

Simona Pedde van het Departement Omgevingswetenschappen:“Het EUCRA-rapport is de eerste analyse die erkent dat de grote klimaatrisico’s waar Europa voor staat, niet alleen worden veroorzaakt door een toename van klimatologische oorzaken, maar ook door de mate waarin samenlevingen erop zijn voorbereid. Klimaatprojecties zijn van groot belang om de gevolgen te kunnen begrijpen. Bij toekomstige adaptatieplannen moet er rekening mee worden gehouden dat veel risico’s nu al een kritiek niveau hebben bereikt.”

Ze voegt eraan toe: “Waarom wachten op toekomstige klimaatprojecties? We weten dat er kantelpunten kunnen komen, er zijn ‘wildcards’, en het hele rapport geeft voorbeelden van cascade-effecten. Beleidsmakers moeten overstappen van een reactief beleid na ernstige overstromingen of droogte, naar een benadering die vooruitloopt op klimaatadaptatie. Dat is de mindset die we dringend nodig hebben.”

Nauwere samenwerking van cruciaal belang

De EU en haar lidstaten hebben aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van inzicht in de klimaatrisico’s waarmee zij worden geconfronteerd, en de voorbereiding daarop. Nationale klimaatrisicoanalyses dienen steeds vaker als input voor de ontwikkeling van adaptatiebeleid. Toch is de maatschappij nog onvoldoende voorbereid, omdat de uitvoering van het beleid achterloopt op de snelle groei van de risico’s.

Zoals Robbert Biesbroek van het Departement Maatschappijwetenschappen stelt: “Het groeiende verschil tussen de snelheid waarmee klimaatrisico’s zich ontwikkelen, en het langzame tempo van adaptatiemaatregelen is zorgwekkend. Het meeste sectorbeleid houdt niet expliciet genoeg rekening met toekomstige klimaatrisico’s. We zien vaak dat er grote beleidsambities zijn om de risico’s te verminderen. Maar in praktijk worden die nauwelijks waargemaakt door een gebrek aan politieke bereidheid om nu tijd en middelen te investeren in het werken aan een duurzame toekomst. Twee jaar geleden gaven we in het rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) aan dat de risico’s voor Europa wijdverspreid zijn, steeds urgenter worden, en invloed hebben op elke sector en regio in Europa. De komende Europese verkiezingen in juni zullen doorslaggevend zijn of en hoe de aanbevelingen uit het EUCRA-rapport zullen worden uitgevoerd.”

Risico’s

Ecosystemen:

Bijna alle risico’s in het cluster ‘ecosystemen’ vereisen urgente actie, of meer actie. Met name de risico’s voor mariene en kustecosystemen worden als bijzonder ernstig beoordeeld. Het EUCRA-rapport herinnert ons eraan dat ecosystemen veel diensten aan de bevolking leveren, en dat daarom de kans groot is dat risico’s voor ecosystemen zich zullen uitbreiden naar andere domeinen, zoals voedsel, gezondheid, infrastructuur en economie.

Voedsel:

De risico’s die hitte en droogte met zich meebrengen, bijvoorbeeld voor gewasproductie, hebben in Zuid-Europa al een kritiek niveau bereikt. Maar ook landen in Midden-Europa lopen risico.Vooral lange perioden van droogte in grote gebieden vormen een aanzienlijke bedreiging voor gewasproductie, voedselzekerheid en drinkwatervoorziening.

Volksgezondheid:

Hitte is de meest ernstige en urgente klimaatgerelateerde risicofactor voor de menselijke gezondheid. Specifieke bevolkingsgroepen lopen het grootste risico. Bijvoorbeeld arbeiders die buiten werken en aan extreme hitte worden blootgesteld, ouderen, en mensen in slechte woonomstandigheden, in stedelijke gebieden met een sterk hitte-eilandeffect, of die onvoldoende toegang hebben tot verkoeling.

Infrastructuur:

Frequentere extreme weersomstandigheden vergroten de risico’s voor de bebouwde omgeving en belangrijke diensten in Europa, zoals energie- en watervoorziening en transport. Hoewel de risico’s van kustoverstromingen in Europa relatief goed worden beheerd, kunnen de stijgende zeespiegel en veranderingen in stormpatronen verwoestende gevolgen hebben voor mensen, infrastructuur en economische activiteiten. In Zuid-Europa veroorzaken hitte en droogte grote risico’s voor de opwekking, de transmissie en de vraag naar energie.

Economie en financiën:

De economie en het financiële stelsel in Europa worden geconfronteerd met verschillende klimaatrisico’s. Extreme klimaatomstandigheden kunnen bijvoorbeeld leiden tot hogere verzekeringspremies, risico’s voor vermogens en hypotheken, en hogere overheidsuitgaven en leningskosten. De levensvatbaarheid van het Solidariteitsfonds van de EU staat al ernstig onder druk door de schade na overstromingen en natuurbranden in de afgelopen jaren. Toenemende klimaateffecten kunnen ook verschillen vergroten in hoe particulieren verzekerd zijn, en huishoudens met een laag inkomen kwetsbaarder maken.

Over het EUCRA-report

De risicoanalyse van het Europees Milieuagentschap bouwt voort en is een aanvulling op de bestaande kennisbasis over klimaateffecten en -risico’s voor Europa – waaronder de recente verslagen van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC), de Copernicusdienst voor Klimaatverandering (C3S), het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek van de Europese Commissie (JRC), evenals de resultaten van door de EU gefinancierde onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten en nationale klimaatrisicoanalyses. De kennis in deze eerste analyse is samengevat met als doel strategische beleidsvorming te ondersteunen.