De Nederlandse samenleving lijkt meer verdeeld dan ooit. Uit de 2023 Edelman Trust Barometer blijkt dat vier op de vijf Nederlanders ons land nu meer verdeeld vindt dan in het verleden. Nederland bevindt zich in de gevarenzone als het gaat om een gepolariseerde samenleving. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn het wantrouwen in de overheid, een gebrek aan gedeelde identiteit en systemische ongelijkheid. Wereldwijd behoort Nederland daarmee momenteel tot de top negen landen waar sprake is van stevige verdeeldheid en een gevoel dat dit niet eenvoudig overwonnen kan worden. Er ligt een stevige opdracht voor het bedrijfsleven om bij te dragen aan het oplossen van diverse maatschappelijke vraagstukken.

Naast deze verdeeldheid zien we in Nederland de toekomst economisch gezien niet positief in. Slechts één op de vijf Nederlanders zegt, in vergelijking met nu, te geloven in een betere toekomst over vijf jaar, voor zichzelf en zijn gezin. In deze maatschappelijke context wordt veel verwacht van het bedrijfsleven. Van de vier onderzochte kerninstituten (bedrijfsleven, media, NGO’s en overheid) vertrouwen Nederlanders namelijk alleen het bedrijfsleven, dat als enige instituut zowel competent als ethisch wordt gezien. Er ligt een stevige opdracht voor het bedrijfsleven om bij te dragen aan het oplossen van diverse maatschappelijke vraagstukken.

“Nederland was ooit het land dat het polderen heeft uitgevonden; met elkaar aan tafel zitten voor het maken van afspraken om maatschappelijke vraagstukken op te lossen en als samenleving vooruit te komen”, aldus Steven Heywood, General Manager van Edelman in Amsterdam. “Dit polderen maakt nu snel plaats voor polarisatie; voor een samenleving die verdeeld is en waar een oplossing niet direct voor handen is. CEO’s, en de bedrijven die zij leiden, moeten een centrale rol spelen bij het aanpakken van deze problemen en het herstellen van het economisch optimisme.”

Een sterk gepolariseerde samenleving leidt tot een gebrek aan wederzijds respect en bereidheid om elkaar te helpen

Nederland bevindt zich wat polarisatie betreft dus in de gevarenzone, omdat er een aanzienlijke verdeeldheid in de samenleving bestaat en een gevoel dat we dit niet direct kunnen oplossen. Een gevaarlijke cocktail, omdat ook blijkt dat een grote meerderheid van de Nederlandse bevolking onze samenleving nu meer verdeeld vindt dan de afgelopen jaren. In vergelijking met alle andere onderzochte landen staan we daarmee op de eerste plaats. Deze verdeeldheid heeft een aanzienlijke invloed op het wederzijds respect voor elkaar en hoe we met elkaar omgaan. Van degenen in Nederland die een uitgesproken mening hebben over een bepaalde kwestie, zegt iets minder dan een kwart van de respondenten iemand te willen helpen mocht iemand in nood zijn. Een op de vijf zou met iemand in dezelfde buurt willen wonen en slechts 6 procent zou willen samenwerken met iemand die het volledig oneens is met het eigen standpunt.

Nederlanders hebben alleen vertrouwen in het bedrijfsleven

Uit de 2023 Edelman Trust Barometer blijkt dat in Nederland het bedrijfsleven momenteel als enige instituut positief wordt beoordeeld op zowel competentie (het vermogen om het goede te doen) als ethiek (de intentie om het goede te doen). Dit geeft het bedrijfsleven een enorme voorsprong op de overheid wat betreft competentie, van maar liefst 62 punten en 31 punten voorsprong wat betreft ethisch handelen. De overheid scoort op beide waarden negatief, NGO’s en de media alleen negatief op de waarde competent. Onder andere de behandeling van werknemers tijdens de coronapandemie en hun terugkeer naar het werk en de acties van bedrijven om geen zaken meer te doen in en met Rusland na de invasie van Oekraïne hebben bijgedragen tot een sprong van 12 punten in de waardering van het ethisch handelen van het bedrijfsleven in de afgelopen drie jaar.

Het bedrijfsleven (61 procent) is dus het enige instituut van de vier genoemde instituten waar Nederlanders vertrouwen in hebben, en de opdracht aan het bedrijfsleven om bij te dragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken is groot. Het gemiddelde vertrouwen van Nederlanders met een hoog inkomen in de vier instituten is 62, terwijl dat van Nederlanders met een laag inkomen slechts 46 is. Een vertrouwenskloof dus van maar liefst 16 procentpunten.

Nederlanders verwachten juist nu meer maatschappelijke betrokkenheid van het bedrijfsleven

Omdat alleen het bedrijfsleven vertrouwd wordt – het wordt gezien als ethisch en competent – brengt dit hoge verwachtingen met zich mee. “Meer dan ooit moeten CEO’s het voortouw nemen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken”, aldus Ilse van Hartevelt, Managing Director Corporate van Edelman Amsterdam. “Nederlanders geven aan dat zij vooral meer maatschappelijke betrokkenheid van het bedrijfsleven verwachten bij vraagstukken als energietekorten en energiekosten, klimaatverandering, economische ongelijkheid en de omscholing van werknemers.” Bedrijven moeten hierbij overigens voorzichtig zijn: 38 procent van de Nederlandse respondenten vindt dat het bedrijfsleven zich niet politiek mag opstellen wanneer het controversiële maatschappelijke kwesties aanpakt.

“Polderen maakt momenteel snel plaats voor polarisatie, voor een samenleving die verdeeld is en waar een oplossing niet onmiddellijk voorhanden is”, aldus Heywood. “We bevinden ons in een periode van enorme systeemveranderingen, met verdeeldheid zaaiende krachten die economische grieven aanwakkeren. Dit negeren zal leiden tot meer polarisatie, vertragende economische groei, meer discriminatie en een inherent onvermogen om problemen op te lossen. CEO’s, en de bedrijven die zij leiden, moeten een centrale rol spelen bij het aanpakken van deze problemen en het herstellen van economisch optimisme.” Voor het bedrijfsleven is in dit verband een belangrijke maar niet unieke rol weggelegd: bijna de helft van de respondenten in ons land gelooft dat samenwerking tussen de overheid en het bedrijfsleven de aanpak is die de meeste kans biedt op constructieve maatregelen om maatschappelijke problemen aan te pakken.

Andere belangrijke bevindingen uit de 2023 Edelman Trust Barometer:

  • In Nederland staan persoonlijke economische angsten als inflatie (73 procent) en banenverlies (72 procent) op gelijke voet met belangrijke maatschappelijke angsten als klimaatverandering (66 procent), energietekorten (63 procent) en kernoorlog (62 procent).
  • Van CEO’s wordt verwacht dat zij middelen inzetten om verdeeldheid zaaiende krachten ter verantwoording te roepen: 66 procent gelooft dat CEO’s verplicht zijn om feiten te verdedigen en twijfelachtige wetenschap bloot te leggen die wordt gebruikt om slecht sociaal beleid te rechtvaardigen; 62 procent gelooft dat CEO’s verplicht zijn om reclamegeld terug te trekken van mediaplatforms die verkeerde informatie verspreiden; en gemiddeld 52 procent gelooft dat bedrijven het sociale weefsel kunnen helpen versterken door politici en mediakanalen te steunen die consensus en samenwerking tot stand brengen.
  • De overheid (in Nederland 51 procent vertrouwen, een daling van 7 procent ten opzichte van 2022) wordt gewantrouwd in 16 van de 27 onderzochte landen, waaronder in de VS (42 procent), het Verenigd Koninkrijk (37 procent), Japan (33 procent) en Argentinië (20 procent). De media (in Nederland 55 procent vertrouwen, een daling van 3 procent) wordt gewantrouwd in 15 van de 28 landen, waaronder Duitsland (47 procent), de VS (43 procent), Australië (38 procent) en Zuid-Korea (27 procent). ‘Mijn werkgever’ (86 procent vertrouwen in Nederland) is de meest vertrouwde instelling en wordt in elk onderzocht land vertrouwd, behalve in Zuid-Korea (54 procent).
  • In Nederland worden regeringsleiders (34 procent vertrouwen, maar liefst 12 procent minder dan vorig jaar), CEO’s (40 procent) en journalisten (57 procent) het minst vertrouwd als institutionele leiders. Mijn collega’s (83 procent onder werknemers), wetenschappers (76 procent) en mijn buren (76 procent) worden het meest vertrouwd.