De positieve impact van het landelijke programma MDT met honderden partners en meer dan 120.000 deelnemende jongeren is evident. De Tweede Kamer heeft het onderzoeksrapport Maatschappelijke Diensttjd (MDT) over 2023 recentelijk ontvangen. Dit is niet het eerste rapport met positieve bevindingen. In het hoofdlijnenakkoord wordt daarentegen voorgesteld MDT af te schaffen.

Wat is MDT?

Tijdens de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. MDT is opgezet door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Dit in samenwerking met jongeren, maatschappelijke organisaties, de Nationale Jeugdraad (NJR), Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV), het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). In het regeerakkoord van 2017 is de invoering van MDT opgenomen. Na een periode van 2 jaar met experimenten is MDT in 2020 officieel gestart [bron: rijksoverheid.nl].

De positieve impact van MDT

Impact gaat altijd over hoe je effect bereikt bij wie. De impact van Maatschappelijke DiensUjd (MDT) is heel veelzijdig. Impact Centre Erasmus, Erasmus Universiteit Rotterdam, onderzoekt al drie jaar de impact. Met in 2023 meer dan 150 actieve projecten, verspreid over het hele land en over allerlei sectoren, zien zij veel verschillende effecten. Er zijn effecten op talentontwikkeling van deelnemende jongeren, ook is eenduidig is dat jongeren het belangrijker gaan vinden om zich in te zetten voor de samenleving. Misschien nog belangrijker is het effect dat jongeren tijdens hun MDT mensen ontmoeten van buiten hun eigen leefwereld, dat noemen we ook wel populair ‘ontbubbelen’. Ook heeft MDT effect op de samenleving, doordat jongeren zich inzetten voor verschillende maatschappelijke thema’s. Wanneer een jongeren bijvoorbeeld iets doen voor ouderen, is er een positief effect op het gevoel van eenzaamheid dat de oudere ervaart.

Samen leren hoe MDT nog impactvoller wordt

Naast deze bewijzen van positieve resultaten van het programma, zet Impact Centre Erasmus en MDT in op het faciliteren om samen te leren hoe MDT nog impactvoller kan zijn. Zo heeft Impact Centre Erasmus onderzoek gedaan naar hoe MDT (nog meer) bij kan dragen aan thema’s zoals burgerschapsontwikkeling, integratie en verminderen van eenzaamheid. Deze lessen worden teruggegeven aan de beleidsmakers van MDT binnen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, en alle projecten, zodat zij hun programma’s kunnen verbeteren.

MDT verbindt

MDT is een programma dat verschillende groepen jongeren aan de samenleving verbindt en in staat is gebleken co-creatie tot stand te brengen tussen jongerenorganisaties, rijksoverheid, vrijwilligersorganisaties, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen, gemeenten, sociaal ondernemers, bedrijven, én fondsen. Sturen op impact betekent dat resultaten als deze meegenomen worden in beleid- en besluitvorming. Het is te hopen dat het nog niet te laat is voor het nieuwe kabinet om hun mening over MDT te herzien.

Het onderzoek naar de impact van MDT

Om de impact van een divers en grootschalig programma als MDT in kaart te brengen, heeft Impact Centre Erasmus langs grofweg drie stappen haar onderzoek ingericht: meten, onderbouwen en (sturen op) werkzame elementen.

Meten

Alle jongeren die deelnemen aan een MDT-traject wordt gevraagd om een vragenlijst in te vullen. Een vragenlijst bij de start, en bij de afronding van het traject. Vanwege de diversiteit van MDT worden in deze vragenlijsten vragen gesteld over algemeen geldende componenten die in ieder traject moeten terugkomen. Gezien de relatief korte looptijd – 80 uur voor een regulier MDT-traject – worden met deze vragenlijsten korte termijn effecten gemeten. Hiermee worden effecten bedoeld waarvan je kunt verwachten dat deze optreden na een traject van 80 uur. Bijvoorbeeld: jongeren die beter weten waar ze goed in zijn, en het belangrijk vinden zich in te zetten voor een ander. Deze korte termijn effecten geven al een eerste indruk van de impact van MDT.

Onderbouwen

Het is vervolgens van belang om uitspraken te doen over de impact van MDT op jongeren op de langere termijn en op het niveau van de maatschappij. Vaak wordt aangenomen dat het daarvoor noodzakelijk is om jongeren nog jaren na afloop van hun MDT-traject te blijven volgen om te zien of zij zich bijvoorbeeld blijven inzetten voor een ander en/of de samenleving. Dit is zeker een mogelijke manier om de langere termijn impact inzichtelijk te maken, maar het is de vraag in hoeverre dat in verhouding staat tot een traject van ‘slechts’ 80 uur. Ten eerste omdat het lastig kan zijn om effecten op langere termijn terug te voeren naar een relatief kort project. Ten tweede omdat het weer extra belasting geeft op jongeren. Ten derde derde omdat het een zorgvuldig samengestelde controlegroep vergt om eventuele gevonden effecten tegen af te zetten. Dat vereist grootschalig, langlopend en
kostbaar onderzoek.

Daarom onderbouwt Impact Centre Erasmus binnen MDT de lange termijn effecten op een andere wijze dan door direct te meten. In academische literatuur zijn verschillende grote maatschappelijke thema’s al uitgebreid onderzocht. Op basis van deze kennis kunnen uitspraken gedaan worden over de mate waarin bepaalde lange termijn effecten aannemelijk zijn. Zo heeft Impact Centre Erasmus onderzoek gedaan naar hoe MDT bijdraagt (en nog meer kan bijdragen) aan thema’s zoals burgerschapsontwikkeling, integratie en verminderen van eenzaamheid. Door goed te begrijpen hoe bijvoorbeeld integratie wordt bevorderd kan worden onderbouwd in hoeverre MDT een potentiële bijdrage levert aan dit grote maatschappelijke vraagstuk. Deze inzichten maken enerzijds aannemelijk dat MDT impact maakt. Anderzijds kunnen deze inzichten helpen om beleid te sturen zodat MDT uiteindelijk op een effectievere manier een bijdrage kan leveren aan verschillende thema’s.

Werkzame elementen

Waar het voorgaande onderdeel ‘onderbouwen’ meer ingaat op het feit dat MDT impact maakt, gaat dit onderdeel over werkzame elementen meer in op het hoe. Dus op welke manier maakt MDT dan precies impact? Om hier uitspraken over te doen zoekt Impact Centre Erasmus naar werkzame elementen. Met werkzame elementen worden onderdelen bedoeld binnen de projecten die bijdragen aan het succesvol bereiken van een doel. Op basis van literatuuronderzoek naar bepaalde thema’s of onderdelen van MDT worden werkzame elementen geïdentificeerd die laten zien hoe impact wordt bereikt. Daarnaast onderzoekt Impact Centre Erasmus projecten die heel goed scoren op het behalen van korte termijn effecten om werkzame elementen en goede voorbeelden uit de praktijk van MDT op te halen. In het kader staat een voorbeeld uit de praktijk van MDT weergegeven.