Europese wetenschappers zijn het erover eens dat er een radicale verandering op komst is in onze voedselproductie en -distributie, die moet gaan zorgen voor voedselzekerheid en gezonde en duurzame voeding voor iedereen. In een zojuist verschenen rapport van SAPEA wordt vanuit sociaalwetenschappelijke invalshoek ingegaan op de vraag hoe die transitie gestalte kan krijgen op een inclusieve, rechtvaardige en tijdige manier.

Het rapport A sustainable food system for the European Union (‘Een duurzaam voedselsysteem voor de Europese Unie’) verschaft een empirische basis voor het wetenschappelijk advies van de Chief Scientific Advisors, de belangrijkste wetenschappelijke adviseurs van de Europese Commissie. Het rapport is op verzoek van het college van Commissieleden geschreven door een multidisciplinaire groep vooraanstaande, door academies in heel Europa aangewezen wetenschappers. Van Nederlandse zijde maakten Katrien Termeer, hoogleraar bestuurskunde aan de Wageningen University & Research en Jeroen Candel, universitair docent in diezelfde groep, deel uit van de commissie.

“Om het voedselsysteem te transformeren, zullen we ook veranderingen moeten doorvoeren in bestaande vormen van sturing, zowel vanuit de overheid als door de markt en samenleving,” stelt Katrien Termeer. “Er is onder andere meer experimenteerruimte, flexibiliteit en inclusiviteit in besluitvorming nodig.”

“Daarnaast moeten perverse prikkels die de status quo ondersteunen worden afgebouwd,” vult Candel aan. “Het Europese landbouwbeleid draagt nu bijvoorbeeld nog amper bij aan een daadwerkelijke verduurzaming van het voedselsysteem. Hetzelfde signaleren we voor veel andere beleidsterreinen.”

Ons opnieuw afvragen hoe we tegen voedsel aankijken

Op basis van het beste beschikbare bewijs wordt in het rapport geconcludeerd dat dit nieuwe model niet alleen tot stand moet komen door het terugdringen van voedselverspilling en het veranderen van ons consumptiepatroon, maar ook – en vooral – door ons opnieuw af te vragen hoe wij eigenlijk tegen voedsel aankijken.

Peter Jackson, voorzitter van de werkgroep die het rapport heeft geschreven, zegt hierover: “Voedsel is een ongelooflijk complex systeem, met sociale, economische en ecologische componenten. Ook draagt het in sterke mate bij aan de uitstoot van broeikasgassen en speelt het een voorname rol in de klimaatverandering. Het voedselsysteem is verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de wereldwijde broeikasgasuitstoot. Volgens schattingen van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN bedragen de economische kosten van voedselverspilling 900 miljard euro per jaar, waar jaarlijks nog eens een bedrag van 800 miljard euro aan maatschappelijke kosten bij komt. Daarom is gewoon zo doorgaan geen optie.”

“We laten het in ons rapport niet bij het enkel signaleren van problemen die al in brede kring worden onderkend, maar we geven aan de hand van een aantal empirisch onderbouwde voorbeelden ook aan hoe de transitie naar een duurzaam voedselsysteem gestalte kan krijgen.”

Belangrijke conclusies

In het rapport worden nog andere belangrijke conclusies getrokken:

  • De transitie naar een rechtvaardiger en duurzamer voedselsysteem behoeft afstemming op meerdere bestuurlijke niveaus en vereist de betrokkenheid van een breed scala van actoren in zowel land- als zeegebonden sectoren.
  • Als we het voedselconsumptiepatroon binnen onze samenleving willen veranderen, zullen we eerst beweging moeten zien te krijgen in de ingeslepen gewoonten en normen van mensen. Gedragsverandering is het best te bereiken met acties waarbij hele groepen worden aangesproken in plaats van individuen.
  • Fiscale prikkels en wetgeving zijn goede instrumenten om veranderingen op gang te brengen, terwijl het Europees landbouw- en visserijbeleid uitstekende mogelijkheden biedt om de voedselproductie in een robuustere en duurzamere richting om te buigen.

Het rapport fungeert als basis voor het wetenschappelijk advies van de groep van adviseurs van de Europese Commissie, dat eveneens is gepubliceerd en op zijn beurt als grondslag zal dienen voor de nieuwe ‘Van-boer-tot-bord-strategie voor een duurzaam voedselsysteem’ van de Commissie (Towards a Sustainable Food System (pdf)).