Uit eerdere onderzoeken van de Consumentenbond naar vlees, kleding, hout en mobiele telefoons blijkt steeds weer dat bedrijven veel vragen over hun producten en de omstandigheden waaronder ze zijn gemaakt niet kunnen of willen beantwoorden. Bijvoorbeeld vragen over kinderarbeid, milieuvervuiling of dierenwelzijn. De overheid verwacht echter van consumenten dat zij producten links laten liggen die onder slechte omstandigheden zijn gemaakt (en daar zijn er nog altijd veel van), om zo bedrijven te stimuleren zich maatschappelijk verantwoord te gedragen. Maar dat kan niet zonder goede informatie.

De Consumentenbond heeft als onderdeel van de campagne -Weet wat je koopt’ zelf een wetsvoorstel geschreven voor de Wet openbaarheid van productie en ketens (Wok) en roept de overheid op deze wet in te voeren. De wet verplicht bedrijven om consumenten een eerlijk en volledig antwoord te geven op hun vragen. Ook maatschappelijke organisaties kunnen de Wok gebruiken om informatie te verzamelen, waarmee zij het debat over duurzame productie kunnen aanzwengelen.

De Wok verplicht ieder bedrijf om gevraagde informatie te leveren aan de volgende schakel in de productieketen, waarvan de consument de laatste schakel is. Als een bedrijf niet of ontwijkend reageert op een informatieverzoek kan de consument, of de organisatie die namens consumenten het verzoek heeft ingediend, naar de rechter. Ook moet er een ombudsman komen die een bemiddelende rol kan spelen tussen consument en bedrijf. Met de Wet openbaarheid van productie en ketens wordt voorkomen dat op termijn uitgebreide wetgeving nodig is over wat bedrijven moeten doen op gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Belangrijkste conclusies MVO-onderzoeken

De Consumentenbond heeft vier onderzoeken afgerond in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Voor kip en varkensvlees, kleding, parketvloeren en mobiele telefoons heeft de bond onderzocht hoeveel informatie producenten en winkeliers kunnen en willen geven over hun producten en de omstandigheden waaronder ze totstandkomen. Daarnaast is uitgebreid onderzoek gedaan onder consumenten.

1. Transparantie in de vleesbranche (kip en varkensvlees)
Ã?? Consumenten kunnen weinig concrete informatie vinden over de productiewijze van kip en varkensvlees.
Ã?? Supermarkten vinden zelf ook dat ze consumenten te weinig informatie kunnen geven over dierenwelzijn en milieueffecten.
Ã?? Gevraagd naar veiligheid van producten verwijzen supermarkten naar de overheid. De overheid vertrouwt juist op de eigen verantwoordelijkheid van ondernemers.
Ã?? Alleen voor keurmerkproducten bestaat inzicht in de manier van produceren. Zij beslaan slechts 0-18% van het assortiment in de supermarkt
Ã?? Gevraagd naar de productieomstandigheden van het reguliere aanbod bleven alle supermarkten en de Keurslager het antwoord schuldig (antwoord -weet niet”). Alleen slagerij de Groene weg kon alle vragen over dierenwelzijn en milieu beantwoorden.
Ã?? De consument ontvangt tegenstrijdige signalen: hij moet zijn koopkracht inzetten om de situatie in de landbouw te verbeteren, terwijl tegelijkertijd wordt gesteld dat het voedsel nooit zo veilig is geweest.
Ã?? Overheid en bedrijven moeten veel duidelijker communiceren over hoe het werkelijk zit.

2. Transparantie in de kledingbranche
Ã?? Informatie over de productie van kleding ontbreekt grotendeels. Systematische vergelijkbare informatie ontbreekt geheel.
Ã?? Producenten geven aan niets te zien in discussie over productieomstandigheden in de winkel. Wel spreken zij met actiegroepen in de directiekamers.
Ã?? Producenten hebben zelf geen informatie over milieu- en sociale aspecten van productie verder dan de vorige schakel in de keten (directe toeleverancier).
Ã?? Een aanbieder had volledig keteninzicht (Cora kemperman)
Ã?? De Consumentenbond vindt dat bedrijven de verantwoordelijkheid moeten nemen om issues in Nederland bespreekbaar te maken en verantwoord in te kopen.

3. Transparantie in de houtbranche
Ã?? Verantwoord parket is nog nauwelijks verkrijgbaar.
Ã?? FSC-hout is het enige hout dat voldoet aan de eisen die de Consumentenbond aan een keurmerk stelt.
Ã?? Er is veel misleidende informatie over hout.
Ã?? De verkoopbedrijven zijn zo weinig transparant dat een rangorde van voorlopers en achterblijvers niet aan te brengen was.
Ã?? De houtbranche heeft tien jaar geleden al beloofd via een convenant alleen duurzaam geproduceerd hout in te voeren. Deze belofte is niet nageleefd: Slechts 4% van het aangeboden hout is gegarandeerd duurzaam.

4. Transparantie in de mobiele telefoonbranche
Ã?? Het gaat in de mobiele telefoonbranche om hele grote internationaal opererende bedrijven.
Ã?? Telefoonfabrikanten produceren steeds minder in eigen beheer. Ze werken met tussenhandelaren en besparen kosten door productie te bestrekken uit lage lonen landen.
Ã?? De bedrijven hebben gedragscodes. Deze gelden echter alleen voor hun activiteiten onder eigen naam. Deze activiteiten worden steeds strenger gecontroleerd. Aan de andere kant neemt men geen verantwoordelijkheid voor productieaspecten elders in de keten.
Ã?? Alle bedrijven stellen in bepaalde mate eisen aan hun directe toeleveranciers. Over naleving en sancties is men minder transparant.
Ã?? Hoe het eraan toegaat bij de leveranciers van hun leveranciers weten zij niet: De herkomst van de omstreden grondstof Coltan kunnen de bedrijven bijvoorbeeld niet aantonen.

Algemene conclusies

Sommige bedrijven zijn verder dan andere. Zie hiervoor de Consumentengidsen van juli 2001 (vlees), december 2001 (kleding), september 2002 (houten vloeren) en december 2002 (mobiele telefoons). Toch kan van alle branches gesteld worden:

Ã?? Uiteindelijk komt er geen volledig antwoord op onze vragen hoe producten tot stand komen.
Ã?? Producenten zeggen op dit moment onvoldoende belang te hebben bij het uit eigen beweging verstrekken van informatie aan consumenten.
Ã?? Er komt geen transparantie zolang er geen gelijk speelveld is tussen bedrijven en tussen bedrijven en consumenten.
Ã?? Bewustzijn en werkelijke keuze kan alleen tot stand komen als de consument en de Consumentenbond kunnen beschikken over voldoende en volledige informatie. De Consumentenbond kan bedrijven niet systematisch vergelijken op basis van de nu beschikbare informatie.
Ã?? De overheid moet daarom het recht op informatie van de consument wettelijk vastleggen in de Wet openbaarheid van productie en ketens (Wok).

Om welke informatie gaat het
Ã?? De consument moet (in de praktijk zal dat vaak de Consumentenbond zijn die optreedt op verzoek van leden) elke vraag kunnen stellen.
Ã?? Als het informatieverzoek het maatschappelijk belang dient, moeten bedrijven door de productieketen heen deze informatie achterhalen.
Ã?? Indien nodig maakt de rechter of de ombudsman maatschappelijk verantwoord ondernemen de afweging tussen het bedrijfsbelang en het maatschappelijk belang.
Ã?? Het heeft geen zin vooraf alle aspecten waarover een consument informatie mocht willen vast te leggen. Deze zullen met de tijd en per persoon verschillen. Het bedrijf krijgt de tijd om deze informatie te achterhalen.
Ã?? Bedrijven worden door een wettelijk informatierecht ontmoedigd om anonieme partijen goederen op te kopen en zaken te doen met partijen die geen inzicht kunnen verschaffen in de herkomst van producten.
Ã?? Geleidelijk bouwen bedrijven productdossiers op, op basis van consumentenvragen. Ze kunnen beginnen met het verzamelen van informatie over issues die zijn opgenomen in nationale wet- en regelgeving en in internationale verdragen.