Toezichthouders zouden daarom meer rekening moeten houden met mensenrechten en duurzaamheid. De nieuwe Autoriteit voor Consument en Markt (ACM) moet ten dienste staan van de samenleving, niet van alleen van de economie.

De ChristenUnie werkt aan een initiatiefnota, waarin aanbevelingen komen om via overheidstoezicht oneerlijke concurrentie door schending van mensenrechten of milieuregels aan te pakken. Schouten: “Aan geimporteerde producten worden vaak veel lagere eisen gesteld dan aan Nederlandse productie. Het is daarom belangrijk dat Nederland zich binnen de Europese Unie en de Wereldhandelsorganisatie (WTO) inzet om ook import te laten voldoen aan ethische ondergrenzen. Dat kan betekenen dat we soms meer moeten betalen voor geimporteerde producten die jarenlang te goedkoop waren, bijvoorbeeld door kinderarbeid of vervuiling. Hierdoor gaan we de oneerlijke concurrentie tegen, die in stand wordt gehouden door de uitbuiting van mens, dier en milieu. Via een initiatiefnota komen we met aanbevelingen om tot een marktmeester te komen die deze misstanden aanpakt.”

Eerlijke prijs

Zo is het ook niet gelukt om gezamenlijke afspraken te maken over een eerlijke prijs voor cacaoboeren. Dit wordt gezien als kartelvorming door de toezichthouder. “Op deze manier wordt het erg moeilijk om mensenrechten te verbeteren”, aldus Schouten. En ook in Nederland kan nog het nodige verbeterd worden volgens het Kamerlid. “Albert Heijn veroorlooft het zich om 2% bonuskorting aan voedselproducenten op te leggen. Het aandeel van boeren en tuinders in de consumenteneuro is tussen 1995 en 2005 afgenomen van 31% naar 24%. Producenten kunnen onmogelijk voor steeds minder geld aan steeds hogere eisen voldoen. Duurzamer en diervriendelijker produceren brengt nou eenmaal hogere productiekosten met zich mee. Verduurzaming is een publiek belang; meer ruimte in de mededingingswetgeving is nodig zodat boeren en tuinders gestimuleerd worden duurzamer te produceren en die extra kosten terugverdienen. Dat is goed voor consument en boeren. Ook dat moet de nieuwe toezichthouder meewegen.”

Brede afspraken

De overheid hoeft geen blokkade te zijn. Er zijn ook positieve voorbeelden te geven. Zo zijn er bijvoorbeeld brede afspraken gemaakt over het verdoofd castreren van biggen. Schouten: “Dit zorgt voor extra kosten bij varkenshouders. Door echter brede afspraken te maken, is de prijs van varkensvlees iets verhoogd, met goedkeuring van de NMa. De kosten zijn hierdoor verdeeld over producent en consument.”

Helaas is dit voorbeeld eerder uitzondering dan regel. Dat komt doordat de Mededingingswet hoofdzakelijk is ingericht dat het een zo laag mogelijke prijs voor de consument onder maximale concurrentie garandeert. De NMa moet daar vervolgens op toezien. Maar het nadelige neveneffect is dat de NMa in de praktijk vooruitstrevende initiatieven blokkeert die ook maar het geringste effect op de prijs hebben. Bovendien weten veel bedrijven niet welke ruimte de Mededingingswet hen geeft.