Hoe ziet een duurzame toekomst eruit? Waar willen we eigenlijk naartoe met elkaar? En wat kunnen we daar vandaag al voor doen? Ik werk aan een boek over een gunstige toekomst voor de wereld en houd me met dit soort vragen bezig. Toen brak de coronacrisis uit. Allerlei kennis, theorieën, prioriteiten en gedachten tuimelden door mijn hoofd. (Bij jou ook?) En het leek ineens absurd om boeken over de toekomst te maken. Alsof mensen daar nog op zitten te wachten! De dagelijkse stroom nare berichten slokten me op. Het kabinet schuift klimaatmaatregelen vooruit en ik begrijp het. Mijn boek werd even naar de achtergrond gedrukt in mij. Ben ik wel met de juiste dingen bezig?
Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan; ik wilde weten hoe we dit soort uitbraken in de toekomst kunnen vermijden. Snappen wat de oorzaken zijn, een plan maken om herhaling te voorkomen. Dus ging ik op onderzoek uit. Een van mijn eerste vragen was: is het terecht dat aandacht voor corona mijn aandacht voor het klimaat wegdrukt? Mijn volgende vraag: is er een relatie tussen het uitbreken van een pandemie en onze impact op de natuur? En zo ja, hoe zit dat? Mijn findings wil ik graag met je delen, want misschien zit je wel met dezelfde vragen als ik.
RISICO’S
Het volgende plaatje van het World Economic Forum uit 2019 geeft een inschatting van risico’s die de economie kunnen bedreigen. (‘De economie’ valt te extrapoleren naar ‘de mens’.) Een pandemie staat er ook bij, maar op een redelijk ‘vriendelijke’ plek. WEF vond de kans niet al te groot en het gevaar matig. Hebben ze dat nu zo verkeerd ingeschat, of zijn de risico’s van alle dingen die rechtsboven de pandemie in het plaatje staan nóg groter?
Hoe verhoudt zich corona tot klimaatverandering? Corona is nu allesoverheersend, maar als ik er even over nadenk zie ik een paar dingen, waardoor het misschien toch anders uitvalt:
- Corona is te stoppen. Binnen een of twee jaar zijn er medicijnen en vaccins. Er is hoop op een oplossing. Klimaatverandering heeft daarentegen onomkeerbare gevolgen voor het welzijn van de mens. (En voor de 8 miljoen andere soorten op de planeet.)
- Klimaatverandering gaat minstens even ingrijpende gevolgen hebben als corona. We zitten middenin de zesde massale uitsterving in de geschiedenis van de planeet. Wij zijn zeg maar net als die laatste dino’s. Corona is een ongekende crisis in vredestijd, zoals Merkel al suggereerde, dus kun je nagaan wat er op ons afkomt als we de planeet blijven uithollen op de manier waarop we dat nu doen.
- Ons brein reageert niet goed op geleidelijke veranderingen. Corona is heel plotseling opgedoken. Het overviel ons als donderslag bij heldere hemel en daarom kunnen we nu adequaat reageren. Klimaatverandering en aantasting van natuur gaan daarentegen heel geleidelijk. Ik vraag me af hoe we zouden reageren als het klimaat zo plotseling zou veranderen. Of als van vandaag op morgen ineens 60% van alle dieren verdwenen zou zijn, in plaats van in de afgelopen vijftig jaar. Zouden we net zo geschokt zijn, en net zo heftig ingrijpen als we nu met corona doen? Het feit dat onze milieu-impact de wereld zo geleidelijk ondermijnt, is juist superlink, omdat ons brein die signalen niet goed oppikt.
Ik weet niet of de pandemie op de juiste plek staat in de grafiek, want wat we nu meemaken is wel heel heftig. Maar misschien kan deze crisis ons in elk geval inspireren om de geleidelijke, maar onomkeerbare risico’s van onze impact op natuur, klimaat en milieu net zo serieus te gaan nemen als we nu doen met corona.
GAAN WE DIT SOORT PANDEMIEËN VAKER MEEMAKEN?
Het antwoord is ja, ongetwijfeld. Uitbraken van ziektes vinden nu al regelmatig plaats en ze verspreiden zich steeds sneller. Dat komt omdat we in een drukbevolkte wereld leven met intensieve veeteelt, zoals onderstaand plaatje laat zien.
Dat is een gevaarlijke combinatie, want virussen kunnen zich heel gemakkelijk op grote schaal verspreiden met zoveel ‘gastheren’ op een kluitje. Virussen kunnen zich in een natuurlijke setting niet veroorloven om dodelijk te zijn, want dan kan het zich niet verspreiden. In een setting van een megastal is dat anders. Daar gaat de verspreiding zo gemakkelijk, dat het veel agressiever kan zijn. Dat verklaart ook waarom er sinds de intensivering van veeteelt diverse agressieve virussen de kop opsteken.
Coronavirussen, zoals Sars en Mers, worden overgedragen van dieren op mensen. Corona ontstond waarschijnlijk toen mensen vleermuizen of schubdieren aten, de bron is nog niet bewezen. Sars werd overgedragen van civetkatten op mensen en Mers ging over van dromedarissen op mensen. Het griepvirus komt van vogels en varkens. Dan zijn er nog de uitbraken van ziektes onder vee, zoals Varkensgriep en Vogelgriep. Zo’n virus kan muteren naar een mensenvirus, wat we dan ook zagen bij deze virussen.
Nu is corona niet vanuit vee overgegaan op mensen, maar vanuit contact met wilde dieren. Het risico op een volgende pandemie die vanuit vee overslaat op mensen is echter groot. Het gebeurt regelmatig. Overigens is ook de massale preventieve toediening van antibiotica aan vee een gezondheidsrisico, omdat we daardoor in feite multi-resistente bacteriën ‘kweken’.
Vanuit het oogpunt van gezondheid is het een goed idee om te herzien hoe we ons verhouden tot dieren. We kunnen ons voedselsysteem veiliger maken door alternatieven te bedenken voor de intensieve veeteelt. Minder vlees en minder dierlijke producten eten. Bovendien is het beter om wilde dieren met rust te laten. Geen vleermuis op het menu!
IS ER EEN RELATIE TUSSEN PANDEMIEËN EN HET MILIEU?
Kan het ook nog zo zijn dat een pandemie gemakkelijker uitbreekt door afbraak van natuur? Ja dus! Op allerlei manieren zelfs. Virussen maken deel uit van natuurlijke ecosystemen. Als die ecosystemen aangetast raken en uit balans raken, gaan de gastheren of de virussen zelf op zoek naar nieuwe ‘kansen’. En wat is het eerste dat een virus tegenkomt buiten het eigen ecosysteem? Vee of mensen. Voorbeeld: vleermuizen die door ontbossing verdreven zijn hebben hun toevlucht gezocht in buitenwijken van Congo, wat leidde tot uitbraken van Ebola. Een andere route: Als natuur versnipperd raakt, dan evolueren de gastheren én de virussen op elk ‘eilandje bos’ op een andere manier. Er ontstaan zo veel meer verschillende soorten virussen. Daardoor wordt de kans groter dat er eentje zich ontwikkelt tot een dodelijke ziekte voor mensen.
Dat betekent dat uitholling van natuur de kans op de uitbraak van een pandemie vergroot. En dat bescherming van natuur een manier is om ons te behoeden voor veelvuldige herhaling van de crisis waar we nu in zitten.
KORTOM
Verduurzamen helpt om de kans op pandemieën zoals corona in de toekomst te verkleinen. We zouden het systeem van intensieve veeteelt kunnen herzien en veestapels inkrimpen. Daarnaast is het van belang dat we de afbraak van natuur stoppen, zoals ontbossing en verwoestijning. En zoals we zagen is verduurzamen sowieso belangrijk, omdat de impact van klimaatverandering, milieuvervuiling en aantasting van natuur groot en onomkeerbaar is.
WAT KAN IK DOEN?
Ten eerste geef ik mezelf graag even de ruimte om door het dagelijks nieuws opgeslokt te worden. Ik kan niet alles tegelijk behappen en dat is okee. Als jij dat ook zo voelt: ik voel met je mee. Ik hoop echter dat we over een poosje een paar dingen kunnen leren uit de coronacrisis.
Nu we in de slipstream van corona zomaar ineens superduurzaam leven, blijven er misschien wel een paar veranderingen hangen die je bevallen. Misschien dat je, nu je thuiszit, anders gaat denken over wat belangrijk is in het leven. Voorbij de zorgen over wc-papier. Gezondheid, familie en vrienden. Wie weet denk je na over hoe je je leven wilt inrichten. Misschien wil je bijdragen aan een veilige toekomst van de mens op deze planeet. Verschil maken. Je zou juist nu boeken kunnen lezen over het milieu. Plannen maken over verduurzaming van je dagelijks leven.
Het meest voor de hand liggende dat je in verband met pandemieën kunt doen voor een veiligere toekomst, is overstappen op een plantaardig dieet. En als je verder wilt gaan, kan de impact top 10 die ik maakte voor mijn eerste boek een handige leidraad zijn en meet je eigen impact op mijnverborgenimpact.nl Met die inzichten kun je effectief verduurzamen.
Sterkte de komende tijd, stay safe!
Babette Porcelijn, auteur van het boek ‘De verborgen impact’