De bouw is verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de totale wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Discussies over plastic rietjes, elektrische voertuigen of de zoveelste vleesvervanger staan hoog op de agenda, terwijl we weinig horen over energie-efficiëntie van woningen of het uitstootvrij maken van de bouw. Duurzame huisvestingsprojecten worden steeds populairder, maar zijn nog lang geen standaardpraktijk binnen het vakgebied. Hoe kunnen we duurzaamheid in de bouw promoten? 

De bebouwde omgeving (bouw vanaf nu) verwijst naar alle plaatsen waar we wonen, werken en slapen. Van openbare infrastructuur tot individuele huishoudens, de bouw is onderdeel van ons bestaan. Verduurzaming in de bouw moet niet alleen de uitstoot van broeikasgassen verminderen en de klimaatcrisis aanpakken, maar heeft ook een sociale kant: woonomstandigheden. Volgens de VN heeft zo’n 40% van de wereldbevolking in 2030 geen toegang zal hebben tot adequate huisvesting. Steden spelen een sleutelrol in dit proces, aangezien momenteel bijna 60% van de wereldbevolking in stedelijke gebieden woont.

Energievreters

Gebouwen zijn echte energievreters: dag en nacht verbruiken ze enorme hoeveelheden energie voor verlichting, verwarming, koeling en andere functies. Deze energie wordt meestal opgewekt uit fossiele brandstoffen, waardoor enorme hoeveelheden broeikasgassen in de atmosfeer terechtkomen.

Ongeveer 75% van de gebouwen in Europa is niet energie-efficiënt. Zo zijn in Polen nog altijd veel huishoudens afhankelijk van kolengestookte verwarmingssystemen en vindt er in Duitsland momenteel een verhitte discussie plaats over een verwarmingswet die verwarmingssystemen op basis van fossiele brandstoffen moet vervangen door klimaatvriendelijker alternatieven zoals warmtepompen.

Naast deze zogeheten operationele emissies zijn ook geïntegreerde broeikasgasemissies zeer hoog door het gebruik van energie-intensieve materialen, zoals staal, aluminium, cement en glas. Deze materialen worden bovendien vaak op niet-duurzame wijze gewonnen, met mensenrechtenschendingen en schade aan biodiversiteit tot gevolg. Ook is er sprake van zeer hoog energieverbruik en grote milieuvervuiling in de verwerkingsfase. Na de sloop komen er enorme hoeveelheden afval vrij. Verduurzaming is hard nodig.

Klimaatneutrale steden

De bouw kan een belangrijke rol spelen in het verminderen van de milieuimpact van steden, waar de meeste mensen wonen. Van bouw tot renovatie zijn er tal van oplossingen mogelijk in verschillende levensfases van een gebouw.

Die oplossingen zijn onder meer passief ontwerp, circulariteit en het gebruik van duurzame materialen. Passief ontwerp van gebouwen gaat om het gebruiken van relatief eenvoudige technieken zoals grote ramen of groene daken die voor een goede isolatie van een gebouw zorgen, alsook energiezuinige verwarming en koeling.

Zogeheten energierenovatie kan gebouwen emissiearm en energie-efficiënt maken middels verbeterde isolatie, het upgraden van daken en gevels, het installeren van warmtepompen of zonnepanelen. Ook het gebruik van duurzame materialen, hergebruik van bouwafval kunnen vroeg ingezet worden.

De stad Amsterdam is wereldwijd toonaangevend in het implementeren van groene woontrends in haar stedelijke structuur. Een van de meest opmerkelijke voorbeelden is Schoonschip – een drijvende wijk van 46 huishoudens die samen een gemeenschap vormen die de circulaire economie omarmt. De huizen zijn uitgerust met zonnepanelen, warmtepompen en geavanceerde oplossingen voor waterbeheer. Grote ramen en groene daken zorgen voor kwaliteitsisolatie.

Groene gentrificatie

Groene gentrificatie (opwaardering) ligt wel op de loer. Het aanpakken van industriële vervuiling en het creëren van groene voorzieningen gaan vaak hand in hand met hogere vastgoedprijzen, die rijkere bewoners naar voorheen onaantrekkelijke buurten trekken. Ook Amsterdam Noord, met Schoonship en andere milieuvriendelijke woonprojecten, is daarvan een voorbeeld. Ook in Frankrijk maakt men zich zorgen over de gevolgen van de energietransitie in de bouw op de huizenprijzen en daarmee op huishoudens met een laag inkomen. De transitie naar een duurzame bouw moet wel rechtvaardig zijn.

Individuen dragen vaak de hoge lasten dragen van CO2 neutrale oplossingen in hun woningen. Voor welvarende stadsbewoners is dat makkelijker dan voor mensen met een kleine portemonnee, ook als het gaat om de meest elementaire isolatie en energiesystemen.

Woningen moeten ten alle tijden betaalbaar en veilig blijven voor lage- en middeninkomensgroepen, en toegankelijk voor ouderen en mensen met een handicap. Gebouwen moeten ook worden geïntegreerd met toegankelijke, hoogwaardige openbaarvervoersnetwerken om de connectiviteit te verbeteren, de afhankelijkheid van de auto te verminderen en duurzame stedelijke mobiliteit ondersteunen.

Noodzakelijke acties

Om de energietransitie in de bouw te versnellen, is het van cruciaal belang dat de in dit artikel beschreven milieuvriendelijke en rechtvaardige oplossingen worden geïmplementeerd. Een coalitie van belanghebbenden dringt er bij de Europese Commissie op aan om transformatief beleid te implementeren, terwijl NGO’s oproepen tot het stellen van ambitieuzere doelen voor de bouwsector. Want hoewel de Green Deal van Europa het eerste CO2 neutrale continent moet maken en de EU het belang van energietransitie in de bouw erkent, bestaat er geen samenhangend kader met richtlijnen voor deze sector.

Stimulansen van de EU en nationale overheden zijn cruciaal om ontwikkelaars, woningcorporaties en gebouweigenaren tot verduurzaming te bewegen. Ook architecten en stedenbouwkundigen spelen hierin een belangrijke rol door vergroening mee te nemen in hun ontwerpen en planning.

Samenwerking is essentieel. Van buurtverenigingen en gemeenten tot nationale overheden en bilaterale organisaties, iedereen heeft een rol te spelen in deze transitie. Tot slot, laten we niet vergeten dat de inbreng van degenen die doorgaans niet betrokken worden bij besluitvormingsprocessen, die van bewoners en werknemers in de bouw, cruciaal is voor het slagen van elke poging tot transitie naar een duurzame en eerlijke transitie in de bouw.

Aleksandra Witkowska, Research Associate Profundo