Ronald Jeurissen (Nyenrode BU): ’25 jaar ethische groei’

Het is een herfstachtige dag als Ronald Jeurissen, hoogleraar bedrijfsethiek, terugblikt op 25 jaar Nyenrode. De jubilaris ruilde zijn functie als universitair docent bedrijfsethiek aan de Universiteit van Tilburg in en zette zijn eerste stappen op landgoed Nijenrode. Voor Jeurissen ging er een nieuwe wereld open: “Mijn eerste dag was hilarisch, binnen het eerste uur had ik twee keer bonje gehad en moest mijn carrière aan Nyenrode nog beginnen.”

Wijlen hoogleraar Henk van Luijk kende Jeurissen vanuit een eerdere samenwerking en vroeg hem naar Nyenrode te komen om de functie van universitair hoofddocent te vervullen. Als snel had Jeurissen in de gaten dat er een volledig andere cultuur heerste: “Op Nyenrode werk je veel meer met elkaar samen. Veel meer zoals het er in het bedrijfsleven ook aan toe gaat.”

Jeurissen leerde de verschillende beroepsgroepen kennen waar in die tijd vanuit Nyenrode mee samengewerkt werd: “Toen ik begon dacht ik, een actuaris is een Afrikaanse loopvogel maar dan kom je erachter dat het verzekeringswiskundigen zijn, die ook heel goed over ethiek kunnen redeneren. Met ons ethiek-team verzorgden wij de beroepseducatie voor deze beroepsgroep.”

Ethiek als spin in het web

Ethiek en maatschappelijke verantwoordelijk zijn door de jaren heen steeds belangrijker geworden op Nyenrode: “Na vijfentwintig jaar zie je dat ethiek is opgeschoven van de marge naar het centrum en een duidelijke plaats in het curriculum heeft gekregen. We kunnen er, in deze tijd, niet meer omheen. En ik ben het ook volledig eens met onze kersverse emeritus-professor Leen Paape, die stelt dat de centrale ethische verantwoordelijkheden van ondernemingen een wettelijke status moeten krijgen. Let maar eens op, dat gaat ook gebeuren”.

Jeurissen omschrijft ethiek als “zorg hebben voor een ander”. Ingewikkelder is het volgens hem niet. “Je redeneert niet vanuit jezelf maar juist vanuit de ander.” Simpel in theorie, maar ik de praktijk uiteraard moeilijk. Het neoliberale denken van de achter ons liggende decennia stelde juist het ‘ik’ voorop en was daarmee een belangrijke oorzaak van het gebrek aan oprecht ethisch georiënteerd ondernemingsbeleid in de afgelopen jaren: “Het was ons afgeleerd. We leefden in een optimistische economische wereld waarin we er vanuit gingen dat de ethische oplossingen zichzelf wel zouden aandienen.”

Het medium verandert de spelregels van de wedstrijd

Waar voorheen de nieuwsverspreiding in handen was van kranten en tijdschriften ziet Jeurissen dat in de afgelopen 25 jaar er een nieuwe wedstrijd gespeeld wordt waarin ook sociale media en laagdrempelige discussieplatforms een groter speelveld krijgen. De onlangs overleden Franse filosoof en antropoloog Bruno Latour is voor Jeurissen een inspiratiebron om hierover na te denken.

“Latour laat heel duidelijk zien waarom er bijvoorbeeld zoveel geloof is aan de samenzweringstheorieën. Deze informatie is overal beschikbaar en wordt luid verkondigd, maar het wetenschappelijke weerwoord wordt niet luid verkondigd. Wetenschappers denken dat wetenschap vanzelf wel mensen zal overtuigen. Maar Latour noemt dat juist bijgeloof. Mensen geloven wat overtuigend klinkt, of het nu waar is of niet. We moeten daarom onze wetenschappelijke inzichten veel meer gaan propageren.”

Ontbreekt het dan aan leiderschap in de wetenschap? Jeurissen denk van wel: “Latour laat zien dat iedereen die een goed en sterkt vertelt verhaal geloofd kan worden. Mensen vertrouwen eerder een persoon dan een berichtgeving. Ik geloof wel dat inspirerende en overtuigende communicatie de wetenschap meer stem kan geven. Het probleem is wel dat mensen de wetenschap zien als onderdeel van de high society die hun onderdrukt. Steeds meer mensen op Nyenrode beseffen dit probleem ook en zoeken naar een andere manier van nadenken en communiceren over management en over bedrijfskunde. Dat spreekt me erg aan.”

Diep gewortelde denkers met radicale gedachtes

Samen met Nicolas Chevrollier, universitair docent aan Nyenrode, stond Jeurissen eind 2021 aan de wieg van de “Radical Thinkers Series”. In deze reeks geven zij een stem aan de wetenschap met alternatieve perspectieven op het snijvlak van bedrijfsleven, maatschappij en ecologie: “In tijden van grote verandering is het goed om de wortels van je gedachten dieper te laten wortelen. Radicale  ideeën gaan niet alleen verder dan eerder gedacht maar laten ook zien dat diep gewortelde denkers een goede fundering kunnen bouwen. Dit zijn de leiders van de wetenschap en van morgen.”

Jeurissen is geïntrigeerd door de eerste spreker in de reeks, Timothée Parrique. Hij spreekt over het thema ‘degrowth’. Dit fenomeen is vanuit economisch oogpunt nog onbespreekbaar maar toch gelooft Jeurissen er in: “Het is mooi om te zien dat we met elkaar doormiddel van een gedragsverandering terug kunnen naar de basis en dat persoonlijk leiderschap de sleutel naar persoonlijk geluk is.”