Als alternatief op de verboden plastic rietjes worden tegenwoordig veelal papieren rietjes gebruikt. Voor dit type rietjes wordt vaak reclame gemaakt omwille van de 100% biologische afbreekbaarheid, maar zijn deze alternatieven voor plastic wel echt duurzaam en biologisch afbreekbaar te noemen? In vrijwel alle rietjes van plantaardige materialen werden PFAS gedetecteerd, maar de PFAS-concentratie en samenstelling varieerde tussen de verschillende rietjes.

Pauline Boisacq en Maarten De Keuster, twee bachelorstudenten biologie van de Universiteit Antwerpen, onderzochten in het kader van hun bachelorproef of en in welke mate poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) aanwezig zijn in drinkrietjes van verschillende materialen op de Belgische markt. Dit onderzoeksproject werd begeleid door dr. Thimo Groffen van de onderzoeksgroep ECOSPHERE, die een jarenlange expertise in PFAS-analysen heeft.

Veertig merken van rietjes onderzocht

“De aanleiding voor ons onderzoek was een studie vanuit de VS*, waaruit bleek dat rietjes van plantaardige materialen vaak PFAS bevatten”, zegt Groffen. “De concentraties en samenstellingen verschilden echter afhankelijk van het materiaal en merk, waardoor het onduidelijk was of deze resultaten hetzelfde zouden zijn voor België.”

Deze vraagstelling en de welafgelijnde experimentele opzet leenden zich volgens Els Prinsen, de titularis van dit opleidingsonderdeel, uitstekend voor een bachelorproef voor de opleiding biologie. “Naast rietjes van plantaardige materialen, zoals papier en bamboe, hebben wij ook onderzocht of er PFAS aanwezig zijn in rietjes van glas, roestvrij staal (RVS) en plastic.”

Voor het onderzoek werden verschillende merken van rietjes onderzocht: 20 van papier, 5 bamboe, 5 plastic, 5 RVS en 5 glazen rietjes. “In vrijwel alle rietjes van plantaardige materialen werden PFAS gedetecteerd, maar de PFAS-concentratie en samenstelling varieerde tussen de verschillende rietjes. Zestien van de 29 onderzochte PFAS werden daadwerkelijk waargenomen in ten minste één rietje”, zegt Pauline Boisacq. “Enkel de RVS-rietjes waren vrij van PFAS. We hebben echter slechts een fractie van het totaal aantal gekende PFAS onderzocht, dus kunnen niet met zekerheid stellen dat deze PFAS-vrij zijn.”

Composteerbare verpakkingen

De aanwezigheid van PFAS in de rietjes is geen verrassing voor de onderzoekers. Maarten De Keuster: “Veel van de composteerbare voedselverpakkingen die op de markt worden gebracht als milieuvriendelijke alternatieven voor plastic en piepschuim, bevatten PFAS. Papieren producten worden zo resistent gemaakt tegen snelle verwering door contact met vet of andere vloeistoffen. Dat maakt hen een stuk minder ‘duurzaam’, terwijl ze vaak wel zo in de markt worden gezet.”

Het is echter nog onduidelijk in welke mate PFAS vrijkomen bij contact met voedingswaren, en welke risico’s er zijn voor gebruikers van deze producten. Uit de Amerikaanse studie blijkt dat ongeveer twee derde van de totale PFAS aanwezig in een geheel rietje van plantaardig materiaal uitloogde (‘doorsijpelde’) in 15 milliliter (ml) drank. Voor de meer wateroplosbare PFAS was dit zelfs 100%. Deze studie in combinatie met het Amerikaanse onderzoek is minstens een alarmbel.

Blootstellingsbron

Groffen: “Wij hebben de uitloging zelf niet onderzocht, en kunnen daarom nog geen uitspraken doen over de mogelijke gezondheidsrisico’s bij gebruik van een rietje. Ons onderzoek toont echter wel aan dat het gebruik van rietjes een blootstellingsbron kan zijn voor mensen. Dit is voornamelijk belangrijk voor kinderen, aangezien zij in verhouding meer drinken per kilogram lichaamsgewicht dan volwassenen, en vaker gebruik maken van drinkrietjes.”

Karl Vrancken, PFAS-opdrachthouder voor de Vlaamse Regering reageert: “De resultaten zullen besproken worden met de PFAS-expertenwerkgroep. Ze bevestigen dat we niet alleen via eieren en groenten aan PFAS worden blootgesteld. PFAS zit in vele producten, vooral materialen die in contact staan met voeding moeten verder geëvalueerd en gereglementeerd worden. Daarover gaan we in overleg met de bevoegde federale diensten. Er loopt een Europese procedure voor uitfasering van PFAS in alle niet-essentiële toepassingen. Het beste alternatief voor een plastieken rietje is om geen rietje te gebruiken.”

* Timshina A, Aristizabal-Henao JJ, Da Silva BF en Bowden JA (2021). The last straw: characterization of per- and polyfluoroalkyl substances in commercially-available plant-based drinking straws. Chemosphere 277: 130238.