SDG’s, technologie en een hoopvol toekomstbeeld. Zeker, 2050 duurt nog wel even. Maar dat neemt niet weg: in Europa verschijnt 2050 steeds vaker als (onomkeerbaar) streefbeeld op politieke agenda’s. Denk maar aan het klimaatakkoord. We kunnen -en moeten- nu handelingsperspectief creëren en actie ondernemen. Hoe haal je een gewenste leefbare, duurzame, gelijkwaardige en veerkrachtige samenleving dichterbij? Uit de nieuwe publicatie ‘Bestemming 2050?!’ van Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) blijkt: ‘Door technologie anders te benaderen’, aldus Patrick van der Duin (Visiting Scholar bij University of Portsmouth en tot mei jl. Executive Director van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT).

Niet automatisch de gangbare route volgen

De Horizonscan 2050 koppelt technologie aan de Sustainable Development Goals (SDG’s). Vooruitstrevend. Fascinerend. Ook een bewuste keuze, vertelt co-auteur Patrick van der Duin, als oud-directeur van STT. Horizonscanning maakt het mogelijk om breed en themaoverstijgend te kijken naar de toekomst. Hetzelfde lange termijn perspectief, dat de SDG’s willen bieden voor een duurzame samenleving. Patrick: ‘In deze horizonscan signaleren we niet alleen veel relevante trends, maar brengen ze ook met elkaar in verband. We hebben ervoor gekozen om juist ook meer ‘exotische trends en signalen’ te betrekken: vaak zijn deze nog opkomend of zelfs ‘fake’ en niet zo mainstream. Er nog niet zoveel over gepubliceerd, maar ze kunnen je wel degelijk op ongewone, alternatieve perspectieven en ideeën brengen. Zo spreken we bijvoorbeeld wel over mensenrechten, maar kun je de natuur óók rechten toekennen? Een meer, rivier of oerwoud? Dat gebeurt al op enkele plekken in de wereld. Stel je voor dat de Maas rechten heeft? Of de vraag: Wat kun je leren van culturen van oude inheemse volkeren en daarmee reflecteren op technologie? We kiezen bewust niet de gebruikelijke route.’

Van slimme naar wijze technologie. Wel fan, maar geen ‘blind fan’

Betekenisvol bijdragen aan de toekomst, wie wil dat niet? Volgens Patrick is Bestemming 2050?! misschien wel één van de eerste STT-studies, waarin meer kritisch-reflecterend naar technologie wordt gekeken. De kernboodschap? We moeten technologie anders gaan inzetten. Van slim naar wijs, licht hij toe. ‘Technologie is echt niet de ultieme oplossing voor alles. Dat besef begint door te dringen in onze samenleving. We zijn wel fan van technologie, maar geen ‘blind fan’. Bij technologie is altijd sprake van een spanningsveld. Aan de ene kant pompen we bij wijze van spreken olie rond, aan de andere kant zien we zonnepanelen als de oplossing. Wijs omgaan met technologie zien wij in open staan voor nieuwe vormen van reflectie:

  • Willen we alles wat we kunnen echt zo (smart) doorontwikkelen in de toekomst? Als (mede)mens, burger, organisatie of samenleving?
  • Wijs is om veel meer in de breedte te denken: voor welk onderliggend probleem wil je een technologie gebruiken. En is deze technologie wel de oplossing? Of zorgt deze uiteindelijk weer voor nieuwe of andere problemen? Want dan verplaats je het probleem in feite alleen maar. Je kijkt dus vooruit anders naar perspectieven en effecten van technologie(beleid).
  • Denk bijvoorbeeld aan handscanners in winkels. Ze ondervangen piekmomenten en vergemakkelijken betalen of retourneren. Handig, maar diezelfde scanmethodes gaan wel medewerkers in winkels vervangen. Het zijn wicked problems.
  • Met deze en andere reflectievragen dagen we je uit om vanuit meerdere perspectieven te kijken naar technologie. Dan kom je op andere (innovatie)kansen uit.’

SDG-2050 doelgebieden: richtingen motiveren meer dan strak geformuleerd doelenkader

Klimaatactie, armoede bestrijden, gendergelijkheid, duurzame steden. IJkpunten voor de toekomst zijn nodig. Flinke ambitie ook. In Bestemming 2050?! zijn de huidige zeventien SDG’s 2030 kritisch bekeken. En dat is precies een volgend punt. Veel doelstellingen betekent niet automatisch dat ze ook integraal zijn of dat ze elkaar op punten niet tegenspreken of tegenwerken in plaats van versterken. Hier is nog wel winst te behalen, volgens Patrick:

‘De SDG’s zijn breed, maar kaderen ook in. Ondanks de huidige sense of urgency pleiten wij ervoor om niet zozeer te kiezen voor SMART-geformuleerde doelen. Wij zien het eerder als een proces. Vandaar de titel: Bestemming 2050!? Een aantal richtingen uitzetten is voor mensen motiverender en inspirerender dan strakke doelen optimaliseren en hen daarop afrekenen. Dat wekt eerder een idee op van ‘operatie geslaagd, patiënt overleden’. Beter dan allerlei regels en beperkingen werkt het om ruimte te geven om zelf vrijuit in te vullen. Laat mensen eerst zelf ontdekken wat ze belangrijk vinden en hoe ze denken te kunnen bijdragen. Kennis en creativiteit zijn er genoeg. De SDG-s 2050 schetsen wij als vijf SDG-doelgebieden. Dat zijn de leidende principes of waarden van de huidige SDG’s. De 5 P’s: People, Planet, Prosperity, Peace en Partnership. In de publicatie krijg je van elk een uitwerking. We zeggen niet zoveel over gedrag. Wel zeggen we iets over hoe we ons als mens verhouden tot technologie en dat we ons daarvan veel bewuster van moeten zijn. Een meer open, kritischere houding aannemen.’

Innovatiecasus: ‘Robot takes over coating jobs’

In opdracht van Rijkswaterstaat deed Patrick van der Duin onderzoek naar kansrijke duurzame innovaties. Eén van deze innovatiecasussen vindt hij een heel mooi voorbeeld van wijze technologie: een revolutionaire coatingkop voor het aanbrengen van coatings op grote oppervlakken. Functionele coatings kunnen de CO2-uitstoot verminderen en de energie-efficiëntie verhogen. Bijvoorbeeld in de maritieme sector. Coaten van grote constructies gebeurt nog steeds met de hand. Dit is een tijdrovend, gevaarlijk en duur proces, dat zorgt voor diverse problemen voor zowel arbeiders, coatingbedrijven, eindgebruikers als het milieu.

‘Wijze winst’ met dit alternatief: 

Bij coating op de traditionele manier gaat zo’n 20 tot 30 procent van de verfstof door verwaaiing verloren in de omgeving. Met een speciale kap, die over de spuitmond komt, kan losvliegende coating nu worden opgevangen en hergebruikt. De verspilling in het milieu wordt daarmee tot enkele procenten teruggedraaid, tot zelfs bij windkracht 6. Veelbelovend is ook de ontwikkelde magnetische crawler: een robot, die zelfstandig langs metalen oppervlakken kan rijden om die zorgvuldig te kunnen coaten. Zoals buitenwanden van opslagtanks of schepen. De eerste olieopslagtank is hiermee met een snelheid van 200 vierkante meter per uur gecoat. (Bron: Innovatief recyclen: kansrijke onderwerpen uit diverse sectoren voor Rijkswaterstaat, door Patrick van der Duin, Hans Stavleu en René Hartman, januari 2021)

QLayers – Applying functional coatings: robot takes over coating jobs

Bestemming 2050?!: kans om anders te kijken en een ander gesprek te voeren

Transitiemanagement wordt al gauw gereduceerd tot een operationeel probleem, durft Patrick te stellen. Duurzame oplossingen ziet hij echter niet alleen in incrementele innovatie, waarin je bestaande technologie steeds verder probeert te verbeteren of doorontwikkelen. Of uiteindelijk nog altijd werkt aan deeloplossingen. Voor een echt duurzame toekomst moeten we groter denken. Ter illustratie noemt hij de verkeersdruk op Schiphol. Wijs omgaan met technologie draait niet om nog meer mensen door de luchthaven heen sluizen of steeds verder automatiseren. Wel om de vraag: hoe gaan we verstandig om met mobiliteit in de toekomst?

Patrick: ‘Met Bestemming 2050?! willen we je op weg helpen om een ander gesprek te voeren dan je normaal gesproken doet. Als ik één advies mag geven, dan zou dat zijn om niet voor elk probleem direct de technologie in te duiken en snel te gaan ontwerpen en toepassen. Zoals je vaak bij overheden ziet gebeuren. Het idee van alles is maakbaar en direct oplosbaar moeten we meer loslaten. Ik zou het gesprek eerst lang laten gaan over: welke trends komen er op ons af? Onderscheidt daarin ook trends en signalen met compleet andere perspectieven en besteedt veel aandacht aan de vraag: wat zijn nu echt de voorwaarden, die iets een probleem maken. Denk ook aan het type vragen dat hiervoor al noemde. Dat is het soort (zelf)reflectie of (zelf)kritiek, dat nieuwe kansen kan bieden voor een duurzame samenleving.’

Toekomstroute: Bestemming 2050?! lezen?

De volledige publicatie download je hier. De auteurs zijn: Patrick van der Duin, Hans Stavleu, Eva Helmond (redactie)