Aandeelhouders, investeerders, overheden en andere belanghebbenden moeten kunnen vertrouwen op financiële overzichten als jaarrekeningen en kwartaalcijfers. Je kan echter bijna geen krant openslaan of er staat wel een bericht in over betrokkenheid van bestuurders bij fraude, corruptie, witwassen en soortgelijke integriteitsinbreuken. Of over accountants die bij de controle van de jaarrekening steken hebben laten vallen. Financiële cijfers zijn makkelijk te manipuleren, zeker als de controle daarop faalt. Het gaat in de verslaggeving van en door ondernemingen en andere instellingen allang niet meer om alleen financiële informatie. De trend om te publiceren over milieu-, sociale en bestuurscriteria (ESG) is onstuitbaar. Vrijwillig, of afgedwongen door wetgeving.

In vergelijking met financiële verslaggeving staat ESG-verslaggeving in Nederland nog in de kinderschoenen. Op diverse terreinen ontbreken uitgekristalliseerde normen en is onduidelijk wat er precies hoe moet worden gemeten – wat ook (accountants)controle moeilijk maakt – om aan derden zinvolle informatie te verschaffen. Bijvoorbeeld aan aandeelhouders en beleggers die graag groen willen beleggen. Er zijn veel beleggingsfondsen die onder een groen label pretenderen te handelen, maar dat niet daadwerkelijk doen. Op dat vlak zijn al vele luchtbellen doorgeprikt.

Anders gezegd: er worden nog te vaak knollen voor citroenen verkocht. Misleiding en fraude liggen ook bij ESG-verslaglegging op de loer. Een vorm van misleiding is greenwashing, waarbij organisaties zich groener voordoen dan zij zijn. Bij gebrek aan duidelijke normen en verplichtingen valt veelal niet van fraude te spreken. Daarvoor is nodig dat klip en klaar kan worden aangetoond dat opzettelijk een onjuiste voorstelling van zaken is gegeven.

Van de drie ESG-aspecten, trekt het milieu-aspect de meeste aandacht, ook van toezichthouders. In Duitsland loopt een groot onderzoek naar mogelijke fraude bij vermogensbeheerder DWS, een dochter van Deutsche Bank. In de VS is het toezichthouder Securities and Exchange Commission (SEC) die enkele bedrijven beboette en in onderzoek heeft. Voorts is de SEC zeer actief met het ontwikkelen van regelgeving om beursgenoteerde ondernemingen te verplichten uitgebreide kwantitatieve en kwalitatieve informatie over klimaataspecten in hun verslaggeving op te nemen.

In ons land is de duurzaamheidstransitie een speerpunt voor de AFM, waarbij de toezichthouder vooral oog heeft voor de beschikbaarheid en kwaliteit van duurzaamheidsverslaggeving. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) reiken de Kristalprijs uit aan de organisatie met de transparantste verslaggeving op het gebied van maatschappelijk verantwoord

Te vrijblijvend

Ondanks de aandacht van toezichthouders en andere positieve ESG-ontwikkelingen verwacht ik en vrees ik dat we straks geen krant meer kunnen openslaan zonder daar een bericht (of advertentie) te lezen dat te maken heeft met greenwashing of fraude op milieugebied.

Door het uitblijven van duidelijke normen is het makkelijk om belanghebbenden te voeden met (des)informatie. Want hoewel de afgelopen 20 jaar forse stappen zijn gezet op het gebied van duurzaamheidsverslaggeving, leert een blik op verslagen dat er wel meer dan 50 tinten groen zijn.

Onderzoek naar bedrijfsrapporten, vorig jaar, van de Task Force on Climate-related Financial Disclosures (TFCD) toont weliswaar progressie in het bedrijfsleven, maar leert ook dat in veel van de onderzochte rapportages de werkelijke klimaatprestaties achterblijven bij de doelstellingen en gerapporteerde cijfers.

De Association of Certified Fraud Examiners (ACFE) publiceerde afgelopen maand met accountantsorganisatie Grant Thornton een helder rapport over het frauderisico van ESG-verslaggeving. Zo zijn er meer onderzoeken. De les is klip en klaar: duurzaamheidsverslaggeving voor organisaties is nog te vrijblijvend.

Dat geldt niet alleen voor organisaties en hun bestuurders, maar ook voor door hen ingeschakelde accountants. Accountants zien het aftekenen op duurzaamheidsverslaggeving als hun domein.

Al jaren is de lobby ingezet om dit te claimen, met steeds meer succes. Bij gebrek aan beter en door de samenloop met de financiële verslaggeving (integrated reporting) hebben accountants zoveel voeten aan de grond gekregen, dat zij met stip op 1 staan om hun zegen aan duurzaamheidsverslagen te geven.

Eigen parochie

Reacties van accountantsorganisaties op voorgestelde regelgeving van de Amerikaanse SEC toont het opportunisme van accountants. Zo is PwC voorstander van rapportages over financiële én niet-financiële informatie, maar niet als het gaat om de prospectus bij een beursgang. Is dat nu juist niet hét moment om belanghebbenden adequaat te informeren?

KPMG stelt dat zij al 20 jaar op duurzaamheidsverslaggeving aftekent, maar verzoekt de SEC nu daarvoor duidelijke richtlijnen op te stellen. Als die er niet zijn, waarvoor heb je dan 20 jaar lang afgetekend? Deloitte heeft een soortgelijke reactie. EY preekt voor eigen parochie door de SEC te verzoeken een regel in te stellen dat het aftekenen op duurzaamheidsverslaggeving louter mag door degenen die ervaring hebben met het verstrekken van assurance (lees: de accountant).

Kortom: zolang er op het terrein van duurzaamheidsverslaggeving 50 tinten groen bestaan, is waakzaamheid geboden. Want bestuurders en accountants met echt groene vingers blijken in de praktijk schaars.

Marcel Pheijffer, hoogleraar accountancy aan Nyenrode Business Universiteit en de Universiteit Leiden.

Dit opinie-artikel is ook gepubliceerd in het FD en met toestemming auteur overgenomen.