Supermarkten verzetten zich actief tegen de oproep van de Tweede Kamer om jaarlijks te rapporteren over wat ze doen om de voedselketen duurzamer te maken. Die informatie vinden ze “concurrentiegevoelig” en “vertrouwelijk”. Dat blijkt uit stukken die Zembla in handen kreeg na een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur. Minister Carola Schouten van LNV noemt het contact met supermarkten “stroperig” en laat in Zembla blijken dat ze teleurgesteld is over de houding van supermarkten. “Ik denk dat ze daar meer ambities kunnen tonen. Sterker nog, dat die roep vanuit de maatschappij ook steeds groter wordt en dat het ook in hun eigen belang is om daar gewoon transparant over te zijn.” Schouten pleit in Zembla voor een heffing op minder duurzame producten.

Uit de stukken blijkt ook dat supermarkten geen harde afspraken willen maken over het betalen van een hogere prijs aan boeren die duurzamer produceren. “Ik wil graag dat supermarkten daarin stappen zetten”, zegt Schouten in Zembla. “Ik had ook gewild dat we daar gewoon sneller tot afspraken konden komen.” Schouten heeft alle grote supermarkten aan tafel gehad. Ze vertelt dat de supermarkten tijdens deze gesprekken vooral hun eigen duurzame initiatieven benoemen. Schouten vindt dit onvoldoende. “Er zijn wel eens momenten dat ik denk, tjonge, waarom duurt het allemaal zo lang. Waarom gaat dit niet sneller?”

Supermarkten klagen over negativiteit

Ook blijkt dat supermarkten klagen dat Schouten zich in “negatieve bewoordingen” over hen uitlaat. Ambtenaren adviseren hun minister om waardering uit te spreken voor wat supermarkten “al doen. Dat is nodig om commitment te krijgen voor vervolgafspraken”, zo staat in een nota ter voorbereiding van een gesprek met supermarkten. “Het is niet zo dat ik ze ga zitten belonen of over de bol ga aaien om te zeggen hoe goed ze het doen”, zegt Schouten in Zembla. “Maar ik roep ze op: ik heb jullie nodig om die hele keten sluitend te maken, om te zorgen dat we aan de ene kant die boer ook echt belonen voor wat hij doet en aan de anderen kant om die consument daar ook inzicht in te geven.”

Uit de stukken blijkt dat supermarkten zich actief verzetten tegen een motie van de Tweede Kamer om jaarlijks te rapporteren over de manier waarop ze hun assortiment duurzamer maken. “Een ontzettend belangrijke motie, want op dit moment zijn supermarkten eigenlijk een soort black box”, zegt supermarktonderzoeker Gustaaf Haan van Questionmark. “We hebben onderzocht wat supermarkten rapporteren over hun eigen maatregelen en de doelen die ze stellen. En dat is echt onvoldoende om grip te krijgen op de gigantische problemen in het voedselsysteem. Wat we nodig hebben zijn harde cijfers over waar we staan en waar we op korte termijn naartoe willen.”

Supermarkten verzetten zich

Maar daar hebben supermarkten geen trek in, blijkt uit de documenten. Supermarkten beroepen zich op concurrentiegevoeligheid, vrezen administratieve lasten en benadrukken dat ze al zoveel doen. “Dit voelt als administratieve rompslomp enkel om de Kamer tevreden te stellen”, stelt FNLI, de koepelorganisatie van de Nederlandse levensmiddelenindustrie. Brancheorganisatie CBL blijft maar “vraagtekens hebben”. Albert Heijn “ziet niet het doel van de motie” en ook voor Lidl is het “niet duidelijk waarom deze motie nodig is”.

Supermarkten proberen de motie in te vullen met een “grondige inventarisatie” van wat ze allemaal al aan data verzamelen en rapporteren. Dat is wat LNV betreft “geen optie”. Op 28 juni stellen ambtenaren vast dat het maandenlange overleg “niet heeft geleid tot concrete vervolgstappen”.

Minister ontevreden

Minister Schouten is ontevreden over de voortgang. “Dat had wat mij betreft sneller gekund. Als het niet linksom gaat, dan gaat het op een gegeven moment rechtsom en dan zullen we ook zeker zeggen, we willen dat er op die onderdelen zeker gerapporteerd gaat worden.” CBL noemt de optie van een verplichte rapportage tijdens een overleg op 28 juni “zeer onwenselijk” en stelt dat er “betere manieren zijn om duurzaamheid te stimuleren vanuit de overheid”. Schouten zal als demissionair minister niet meer met wetgeving komen om de supermarkten alsnog te dwingen.

De supermarkten wilden niet in Zembla reageren. Brancheorganisatie CBL laat per mail weten: “Het CBL herkent zich niet in de bewering dat er te weinig zichtbaar is op het gebied van het stimuleren van duurzaam voedsel, dat doet namelijk geen recht aan de stappen die de afgelopen jaren zijn gezet.”

Minister wil heffing op niet-duurzame producten

De productie van ons voedsel veroorzaakt aanzienlijk ecologische en klimatologische schade. Het zijn eigenlijk verborgen kosten, die we niet terugzien in de winkelprijs. “Als consument zie je in de supermarkt niet het verschil tussen hoe iets geproduceerd is en wat dat betekent voor de leefomgeving”, beaamt Schouten in Zembla. “Ik denk dat daar nog stappen te zetten zijn.” Schouten “wil graag” een heffing op producten die minder duurzaam geproduceerd zijn. “Zorg dan wel dat die heffing niet in het groter geheel van de belasting opgaat, maar dat die bijvoorbeeld in een speciaal fonds komt, zodat dat weer gebruikt kan worden om die boer tegemoet te komen in de kosten die hij heeft voor verduurzaming. Het mes snijdt dan aan twee kanten. De prijs van gangbaar en meer duurzaam wordt gelijker en tegelijkertijd zorg je dat boer gecompenseerd wordt voor de extra kosten die hij moet maken om die transitie door te gaan”, aldus Schouten.

Meer over de uitzending: ‘De uitgeputte bodem: supermarktmacht’ (donderdag 30 september om 20.25 uur bij BNNVARA op NPO2).