Vakbondsvrijheid is in Nederland een verworven recht. Hoewel er nog steeds ruimte voor verbetering is, spelen vakbonden een vaste rol in het overleg tussen de sociale partners. Het wordt echter problematischer als Nederlandse bedrijven vakbondsvrijheid voor werknemers elders ter wereld proberen te garanderen. In sommige landen leidt de nationale wetgeving tot problemen en geeft de overheid slechts beperkt uitvoering aan haar internationale mensenrechtenverplichtingen. Zo is het in China alleen mogelijk voor werknemers om zich aan te sluiten bij de door de overheid aangestuurde vakbond. Soms zijn er culturele of sociale omstandigheden die werknemers er van weerhouden lid te worden van vakbonden. In Polen, met een historie aan sterke vakbonden, zien we bijvoorbeeld bij jonge bedrijven onder werknemers weinig bereidheid zich aan te sluiten bij “ouderwetse” vakbonden. Terughoudendheid is er bijvoorbeeld ook bij een bedrijf in Libanon waar vakbonden door de vorige eigenaren werden verboden. In landen als Colombia is het kortweg gevaarlijk om je als vakbondsleider te profileren; paramilitaire groepen maken zich herhaaldelijk schuldig aan het bedreigen en vermoorden van vakbondsleiders. In de Verenigde Staten betekent een gebrekkige handhaving van de wetgeving een obstakel om vakbondsvrijheid te garanderen. Er is daar een kloof ontstaan tussen de zogenoemde ‘unionised’ en de ‘not-unionised’ bedrijven.
In de publicatie Human Rights and Business Pages; Freedom of association, geeft Amnesty International handreikingen aan bedrijven hoe invulling te geven aan hun verantwoordelijkheid waar het gaat om vakbondsvrijheid. Bedrijven moeten er voor zorgen dat werknemers ook buiten Nederland niet worden belemmerd in hun vakbondsvrijheid. Zo moeten bedrijven kunnen garanderen dat vakbondsleden niet worden gediscrimineerd. Ondernemingen kunnen de omstandigheden creëren waarin werknemers zich vrij voelen zich te organiseren. Het management zal hiertoe haar beleid moeten communiceren aan haar werknemers en hen wijzen op hun rechten, zo nodig in verschillende talen en/of mondeling. Vakbonden moet de ruimte worden gegeven en zij dienen serieus te worden genomen bij onderhandelingen. Tegelijkertijd moet men alert zijn dat de onafhankelijke positie van bonden blijft gegarandeerd. Bedrijven kunnen een positieve rol spelen ten aanzien van de ontwikkeling van vakbondsvrijheid door zich publiekelijk uit te spreken en bijvoorbeeld bij de autoriteiten aandacht te vragen voor eventueel vervolgde vakbondsleiders.
Deze publicatie is tot stand gekomen met behulp van uitgebreide praktijkervaringen van bedrijven. Hierdoor is het de verwachting dat ook andere bedrijven bij het formuleren van hun beleid én in hun dagelijkse bedrijfspraktijk hun voordeel kunnen doen bij de (praktische) aanbevelingen.
De Human Rights and Business pages is een serie publicaties van Amnesty International voor bedrijven om inzicht te krijgen in de betekenis van mensenrechten voor bedrijven. De reeks van vier publicaties behandelt de vier fundamentele arbeidsrechten; vrijwaring van dwangarbeid, vrijheid van vereniging, vrijwaring van discriminatie en het verbod op kinderarbeid. Eerder dit jaar verscheen de publicatie over gedwongen arbeid. Begin 2007 wordt de publicatie over non-discriminatie verwacht.