De voedselproductie in Nederland is een economisch succes, maar heeft geleid tot veel milieuproblemen, waaronder stikstofvervuiling. Onlangs keurde de hoogste rechter het beleid af dat economische groei en vermindering van de stikstofverliezen combineerde. Hierdoor belandde het land in een stikstofcrisis. In een nieuw artikel in het wetenschappelijke tijdschrift One Earth stelt Jan Willem Erisman (Hoogleraar Milieu en Duurzaamheid bij CML, Universiteit Leiden) een meer geïntegreerd beleid voor om een wereldwijde duurzame voedselproductie in de toekomst mogelijk te maken.

Rol voor de overheid

Hoewel veel spelers in de wereldwijde voedselproductie een verantwoordelijkheid hebben om de landbouw duurzamer te maken, ligt er zeker een speciale taak bij de overheden’, schrijft Erisman. ‘In mijn ogen zou de overheid in Nederland, maar ook in andere landen, een inspirerend beeld moeten schetsen van de toekomst voor duurzame landbouw en voedselketens. ‘De overheid kan haar visie op kringlooplandbouw concreter maken door principes te introduceren als “een gezonde bodem” als basis voor duurzame landbouw en ruimtelijke ordening als instrument om voedsel te produceren met minder impact op natuur, biodiversiteit en het klimaat: belangrijk voor ons allemaal.’

Doelen en indicatoren

Erisman vindt dat de overheid duidelijke wettelijke (milieu)doelen moet stellen waarbinnen boeren en andere ondernemers vrij kunnen opereren. In het geval dat zij de doelstellingen niet halen, moet de overheid ingrijpen. Deze doelen moeten concreet zijn en wetenschappelijk onderbouwd, gebaseerd op de Sustainable Development Goals van de VN, en het belang van ons gemeengoed erkennen: een gezonde bodem, lucht, en water; een stabiel klimaat; het behoud van biodiversiteit; en de beschermingen van de natuur, onze landschappen en dierenwelzijn. ‘Hierbij moeten we gebruik maken van instrumenten zoals kritieke prestatie-indicatoren (KPI’s, zie kader), die al veelal in het bedrijfsleven gebruikt worden, om te sturen in de richting van de doelstellingen.’

In gevallen waarin we prestaties en successen eenduidig kunnen meten, is het ook mogelijk boeren te belonen, legt Erisman uit. ‘Bijvoorbeeld door rentekortingen op leningen, een hogere prijs via afnemers, of lagere belastingen. Deze opeenstapeling van beloningen zorgt voor een extra prikkel voor boeren om goed te scoren op KPI’s.’

Wat is een KPI?

De afkorting KPI staat voor het Engelse Key performance indicator, in het Nederlands ookwel: kritieke prestatie-indicator. Het bedrijfsleven hanteert deze KPI’s om te sturen op doelen. KPI’s zijn variabelen of maatstaven om prestaties van bijvoorbeeld een bedrijf of organisatie te analyseren. Een KPI is kwantitatief en meet in hoeverre de organisatie een doelstelling haalt. Zo kan een bedrijf bijvoorbeeld de loyaliteit van haar klanten meten door te kijken naar het aantal volgers op social media.

KPI’s voor boeren

In het geval van het boerenbedrijf kunnen we KPI’s gebruiken om te sturen op duurzame landbouw. De stikstofefficiëntie van een bedrijf zou bijvoorbeeld een belangrijke KPI kunnen zijn: de verhouding tussen het stikstof in de producten die het bedrijf verlaten en de input van stikstof in krachtvoer, kunstmest en andere meststoffen. Een andere KPI zou de netto CO2-uitstoot van een bedrijf per hectare kunnen zijn, inclusief de compensatie door het vastleggen van koolstof in bijvoorbeeld de bodem of begroeiing.

Wereldwijde duurzame voedselproductie

Erisman voorspelt dat het Nederlandse stikstofprobleem zeker navolging zal krijgen op andere plekken in de wereld. ‘Het huidige voedselbeleid stimuleert boeren om zoveel mogelijk voedsel te produceren tegen de laagst mogelijke kosten in een wereldwijde voedselmarkt met lage prijzen. Een KPI-systeem kan hen stimuleren om voedsel duurzaam te produceren, mits we duidelijke milieudoelen stellen. Overheden kunnen boeren in kwetsbare gebieden extra stimuleren door met behulp van KPI’s beloningen uit te delen voor het behouden en beschermen van ecosystemen en de diensten die deze ecosystemen ons leveren. Denk aan koolstofopslag, biodiversiteit en veerkracht van het landschap. Zonder dergelijke maatregelen zal de stikstofcrisis voortduren en zelfs verergeren.’

Lees hier het hele artikel: Jan Willem Erisman, Setting ambitious goals for agriculture to meet environmental targets, One Earth, Volume 4, Issue 1, 2021, Pages 15-18, ISSN 2590-3322.