“Er hangt een verplichting tot duurzaam of groen aanbesteden in de lucht”, schrijft Willem Janssen, onderzoeker en docent van de Universiteit Utrecht, in een column op Gemeente.nu. Maar hoe dat gecontroleerd gaat worden is de vraag.
Eind vorig jaar heeft de Europese Commissie haar groene ambities gepubliceerd in de Europese Green Deal. Sindsdien zijn vervolgstappen gezet om voor 2050 als eerste continent klimaatneutraal te zijn. De al bestaande nadruk op maatschappelijk verantwoord aanbesteden bij gemeenten en andere overheden lijkt daardoor mogelijk toch een Europese impuls te krijgen. De Commissie wil duurzaam aanbesteden gaan verplichten.
NIEUWE MAATREGELEN
Uit het European Green Deal Investment Plan (pdf) blijkt in ieder geval dat de commissie wil overgaan tot ‘bindende groene minimumcriteria of -doelstellingen bepalen voor overheidsopdrachten in sectorale initiatieven, EU-financiering of productspecifieke wetgeving’. Een breed scala aan initiatieven lijkt op komst. Ze worden toegevoegd aan de nieuwe berekeningsmethodes voor levenscycluskosten ten aanzien van onder andere computers en kopieerapparaten.
Deze methodes moet het gunnen van overheidsopdrachten op basis van de laagste levenscycluskosten vergemakkelijken voor overheden die duurzame partijen willen contracteren. De vrijblijvendheid ervan staat echter in contrast met de introductie van ‘bindende groene minimumcriteria of -doelstellingen’. Brussel lijkt een tweesporenbeleid te gaan volgen, waarin ‘ondersteunen’ en ‘verplichten’ centraal staan. Zoals ook blijkt uit het Long term action plan kunnen overheden nieuwe handreikingen en tools verwachten de komende jaren.
GROENE DOELSTELLINGEN
De verwijzing naar groene doelstellingen doet denken aan de doelstellingen die het Rijk, provincies en gemeenten eerder vaststelden in 2007. Doelstellingen als 100 procent, 75 procent en 50 procent duurzaam aanbesteden werden destijds uitgesproken, en overwegend niet gehaald. Het mondde uit in een zachtere aanpak door middel van het succesvolle Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen.
De Nederlandse context laat zien dat doelstellingen an sich alleen nuttig zijn als ze worden nageleefd én dus meetbaar zijn. Zoals blijkt uit ervaring is dit in de praktijk makkelijker gezegd dan gedaan. Het uitrollen van doelstellingen op Europees niveau zal deze opgave niet vergemakkelijken.
GROENE MINIMUMCRITERIA
Het meest vermeldenswaardige initiatief betreffen de groene minimumcriteria. Eerder werd hier al voor gekozen in de Richtlijn schone en energiezuinige wegvoertuigen. Aanbestedende diensten moeten rekening houden met energie- en milieueffecten tijdens de operationele levensduur oftewel het gebruik. Denk aan het energieverbruik en de uitstoot van CO2 bij de aankoop van wegvoertuigen.
Dit kan op twee manieren. Via technische specificaties inzake energie- en milieuprestaties. Of de energie- en milieuprestaties worden gebruikt in de gunningscriteria. Dit is een voorbeeld van minimum criteria binnen het aanbestedingsproces, terwijl de introductie van producteisen los staat van de aanbestedingscontext. Dergelijke regulering kan overigens effectief zijn, omdat alle producten op de markt moeten voldoen aan een duurzaamheidsstandaard in plaats van dat één marktpartij met het meest duurzame product een aanbesteding wint.
LASTIGE WEG VOORWAARTS
De plannen van de Europese Commissie zijn ambitieus. Mogelijk te ambitieus voor veel van de Europese lidstaten. Zo pleitte het Comité van de Regio’s, een adviesorgaan van de EU met vertegenwoordigers van steden en lokale regio’s, afgelopen jaar nog voor behoud van de status quo. Aanpassing van de bestaande regels zou niet wenselijk zijn, omdat de huidige regels nog niet voldoende zijn geland sinds de implementatie in 2016.
Daarmee komen we op het belangrijkste discussiepunt dat verplicht maatschappelijk verantwoord aanbesteden op Europees niveau met zich meebrengt. Namelijk: hoe gaat de Commissie lidstaten overtuigen om de inkoopautonomie van nationale, regionale en lokale overheden verder in te perken via wetgeving?
Deze column verscheen eerder deze maand op Gemeente.nu