De wereldeconomie is met 8,6% verre van circulair. Trends aan de vraagkant van de economie zetten de circulaire economie nog verder onder druk. Aan de aanbodkant zijn er factoren die groei van de circulaire economie belemmeren. Zo hebben de negatieve milieueffecten van producten nu veelal nog geen prijskaartje, waardoor producten nu goedkoper lijken dan ze daadwerkelijk zijn. Dat de milieukosten van circulaire producten lager zijn, komt hierdoor niet tot uiting in de marktprijzen. De markt zal de circulaire economie dus niet realiseren, terwijl circulaire groei wel nodig is om de belangrijkste milieuproblemen van vandaag, zoals de klimaatverandering, aan te pakken. Er is daarom beleid nodig om de circulaire economie op te schalen. Ook moet de financiële sector passende oplossingen ontwikkelen om financiering van rendabele circulaire oplossingen mogelijk maken. Een 100% circulaire economie is daarentegen niet realistisch, noch optimaal, aldus nieuw onderzoek van het ING Economisch Bureau.
De circulaire economie krimpt
De huidige wereld is verre van circulair en de mate van circulariteit neemt af. Onderzoek van Circle Economy schat in dat de wereld in 2020 8,6% circulair is. Twee trends aan de vraagkant van de economie maken dat de circulaire economie steeds kleiner wordt. Ten eerste neemt de gemiddelde welvaart in de wereld, gemeten in BBP per inwoner, jaarlijks toe. Naarmate we rijker worden, consumeren we steeds minder duurzame producten. We eten dan bijvoorbeeld gemiddeld meer vlees per persoon en vervangen kledingstukken steeds vaker. Uit onderzoek van ING blijkt dat consumenten in landen met een hoger BBP per hoofd van de bevolking minder bereid zijn tot hergebruik. Ten tweede groeit de vraaa naar gemak wereldwijd, zoals terug te zien is in de groei van de e-commerce en kant-en-klaar maaltijden. Hierdoor nemen het gebruik van verpakkingsmateriaal en bijbehorend verpakkingsafval toe.
Minder milieuschade is de belangrijkste reden voor een circulaire economie
De circulaire economie is een middel om verschillende doelen te bereiken. In de eerste plaats is de circulaire economie een middel om de negatieve milieueffecten van de economie te verlagen. De negatieve milieueffecten als gevolg van de winning en verwerking van grondstoffen bepalen een groot deel van de wereldwijde milieuschade. Zo verklaren ze bijvoorbeeld 90% van het wereldwijde verlies aan biodiversiteit en waterschaarste en de helft van alle broeikasgasemissies. Een tweede doel van de circulaire economie is het tegengaan van grondstoffenschaarste. Maar hoewel vaak gedacht, zijn de meeste grondstoffen nu niet schaars. Ten derde kan de circulaire economie leveringsrisico’s als gevolg van geopolitieke spanningen verlagen. Maar ook deze risico’s gelden maar voor een klein deel van de grondstoffen.
Een 100% circulaire economie is noch realistisch, noch optimaal
Ondanks de belangrijke rol van de circulaire economie bij het aanpakken van milieuproblemen, is het noch realistisch, noch optimaal om te streven naar een economie die 100% circulair is. In sommige sectoren zijn andere strategieën effectiever, zoals het vervangen van dierlijke door plantaardige eiwitten in de voedingssector. De circulaire economie lijkt het meest geschikt om snel de milieuschade te verminderen in sectoren met veel kopers, een hoge verkoopfrequentie en producten die bestaan uit weinig grondstofsoorten. Voorbeelden zijn (voedsel)verpakkingen en textiel.
Beleid nodig om circulaire economie concurrerend te maken
De circulaire economie heeft een concurrentienadeel ten opzichte van de huidige economie. Negatieve milieueffecten van economische activiteiten (externe kosten) blijven onbeprijsd. Hierdoor lijken producten nu vaak goedkoper dan ze in werkelijkheid zijn. Dat circulaire productie in het algemeen minder milieuschade veroorzaken dan de huidige manier van produceren komt hierdoor niet tot uiting in de marktprijzen. Tegelijkertijd zijn de transactie- en operationele kosten van circulaire productie vaak hoger. Dit komt deels door de hogere arbeidsintensiteit van strategieën voor hergebruik en recycling. Beleid kan het speelveld tussen de huidige en circulaire economie gelijktrekken, via belastingen, verboden of normen. Het stimuleren van innovaties, zoals platformtechnologie, kunnen de transactie- en operationele kosten van de circulaire economie verlagen. Ook kan het helpen om de kennis over de circulaire economie in de markt te vergroten.
Vindingrijkheid van de financiële sector nodig
Ook op de financieringsmarkt zijn er factoren die groei van de circulaire economie belemmeren. Dit zijn bijvoorbeeld de hogere innovatierisico’s van circulaire bedrijfsmodellen (vergeleken met bewezen bedrijfsmodellen), het uiteenlopende risicoprofiel en de beperkte ervaring van de financiële sector met de circulaire economie. Dit vereist dat financiers nieuwe financieringsoplossingen ontwikkelen die passen bij de kenmerken van de circulaire economie. Projectfinanciering op basis van toekomstige kasstromen is een mogelijke oplossing. Het inbedden van kennis over de circulaire economie binnen financiële instellingen (bijvoorbeeld door het trainen van werknemers) kan ook helpen de financiering van de circulaire economie op gang te brengen. Ten slotte ligt er mogelijk een rol voor de financiële sector om de ketensamenwerkingen tot stand te brengen die nodig zijn in een circulaire economie. De sector kan haar grote netwerk tussen en binnen waardenketens hiervoor inzetten.
