De recente golf van boekhoudschandalen heeft managers en ondernemers zeer scherp met de neus op de ethische feiten gedrukt. Maar de opgelegde maatregelen die hiervan het gevolg zijn, dreigen nu een rem op de economische groei te zetten. Het mag natuurlijk niet zo zijn dat ‘duurzaam ondernemen’ uitsluitend resulteert in ‘risicoloos’ ondernemen.
Toch heb ik het vermoeden dat nogal wat bestuurders van bedrijven momenteel verlamd zijn door de angst een misstap te begaan. Dat gevoel is waarschijnlijk het sterkst in de Verenigde Staten, waar de overheidsmaatregelen veel ondernemingen in de houdgreep hebben. Maar ook de Europese spelregels zijn aan het verschuiven. Onder leiding van de Britten en de Duitsers worden ook hier de ethische gedragscodes voor managers en toezichthouders flink aangescherpt. Dat leidt tot bijzonder lastige situaties.
Als we ervan uitgaan dat managers en ondernemers bij tijd en wijle risico’s moeten nemen, dan doemt de vraag op met wie die vandaag de dag besproken en geëvalueerd kunnen worden. Liever niet met externe accountants of auditors natuurlijk, om alle schijn te vermijden. En al helemaal niet met de raad van commissarissen, of in de VS met de board of directors. Volgens de nieuwe gedragslijnen moeten die organen uitsluitend toezien op de regels voor corporate governance. Zodra de commissarissen of directors een al te nauwe relatie onderhouden met de uitvoerende managers, in welke zin dan ook, dan ontstaat er al een verdachte situatie. De nieuwe taakomschrijving van de toezichthouders is vooralsnog erg onduidelijk. Het valt nog te bezien of er voldoende lieden zijn die staan te trappelen voor zo’n functie.
Deze nieuwe situatie zal onherroepelijk tot gevolg hebben dat de kloof tussen management en toezichthouders verder zal toenemen. Met als resultaat dat er zakelijke beslissingen genomen zullen worden die de commissarissen niet zien, laat staan begrijpen. Een omstandigheid die eigenlijk het tegenovergestelde bewerkstelligt van wat de Amerikaanse politiek met de Sarbanes-Oxley-wetten wilde bereiken. Een duidelijk geval van te snel en te weinig doordacht uitgevaardigde wetgeving, als je het mij vraagt.
Datzelfde geldt voor de nieuwe eis aan topmanagers om de juistheid van de bedrijfsresultaten met hun handtekening te bekrachtigen. Deze maatregel zal met name de kloof tussen de hoogste bestuurslaag en de rest van het bedrijf vergroten. Je ziet nu al dat veel grote ondernemingen die met deze eis te maken hebben heel bewust een nieuwe taak aan het middenkader toebedelen om alle informatie in het bedrijf te checken. Om de simpele reden dat het topmanagement nu eenmaal niet van alle financiële details op de hoogte kan zijn. De toevoer van informatie naar de top zal zodoende vergaand gestructureerd worden, met alle extra risico’s van dien. Denk alleen maar eens aan de verschillende manieren waarop een e-mail geïnterpreteerd kan worden. Op diverse plekken in een bedrijf zullen misvattingen plaatsvinden, terwijl de eindverantwoordelijken verstoken blijven van de werkelijke risico’s die er in de onderneming spelen.
De samenbundeling van deze factoren leidt tot bizarre situaties. Managers moeten hun beslissingen onderbouwen met incomplete bedrijfsgegevens, terwijl de toezichthouders zich op de cijfers moeten storten zonder een afdoende beeld te hebben van de bedrijfseconomische context. In de praktijk houdt dat bijvoorbeeld in dat beslissingen over werkelijk duurzaam ondernemen veelal buiten beschouwing blijven, want de partijen die hierover zouden moeten besluiten – het management én de toezichthouders – begrijpen elkaar domweg niet meer.
Ik weet het, dit is een spookbeeld, wellicht wat overtrokken, maar het raakt wel de kern van de uitzichtloze situatie waarin internationale ondernemingen zijn terechtgekomen. Het is goed dat de criminele uitwassen van sommige bedrijven in de VS en in Europa hard worden aangepakt. Maar dat de wetgeving en de zakelijke gedragscodes die hieruit voortvloeien het ondernemers onmogelijk maken om nog daadwerkelijk te ondernémen, is een uiterst bedenkelijke zaak.
Ondernemen betekent risico’s nemen, liefst weloverwogen. Dat betekent dat managers de mogelijkheid moeten hebben om hun beslissingen te bespreken en te evalueren. Nu koersen we af op een omstandigheid waarin bestuurders er vanaf zien om hun beslissingen in alle openheid voor te leggen aan derden. Daarmee is het management niet gediend, en het toezicht op ondernemingen evenmin.
Prof. ir Roel Pieper is managing director Favonius Ventures en hoogleraar e-commerce en e-business Universiteit Twente.