De consument wil geen tapijtje geknoopt door kinderhandjes, tankt niet bij een oliemaatschappij die niets wil doen aan CO2-reductie of een boortoren dumpt in zee. Hij wil fruit zonder pesticiden en vlees van een gezonde koe die niet is volgepompt met hormonen.
Met zijn gedrag kan de consumerende burger de te ver doorgeschoten globalisering en vrijhandel corrigeren, vinden niet alleen milieu-activisten. Ook politici (van VVD tot SP), ontwikkelingsdeskundigen, boeren uit rijke én arme landen verwachten alle heil van de consument, zo bleek uit een discussie over globalisering, begin mei door Milieudefensie georganiseerd. Wie consumeert kan reputaties maken en breken. Shell kan er over meepraten.
De crux ligt bij de juiste informatie over hoe een product tot stand is gekomen. Dat is de stellige overtuiging van Coen van Beuningen van ontwikkelingsorganisatie Hivos. -Op de wereldmarkt is er overproductie van alles. De prijzen voor producten zijn zodanig laag dat niemand er meer van kan leven. Dat geldt ook voor graanboeren in Nederland.’ De prijzen moeten eerlijker, omhoog dus. Hoe krijg je de consument zover daarvoor te betalen?
Van Beuningen komt met de zogeheten ketenbenadering. Ontrafel de productieketen, product voor product, en geef de consument de informatie. Hij zal kiezen voor een product waarvan elke schakel in het proces -eerlijk’ tot stand is gekomen: onder goede arbeidsomstandigheden, zonder pesticiden of hormonen, en ja, tegen een hogere prijs.
Is dat niet te optimistisch? Van Beuningen is al jaren bezig met eerlijke-handelsstromen en hij zegt alleen maar optimistischer te worden. -De informatie over cacao, bananen, of C&A en Douwe Egberts is vele malen preciezer dan vijf jaar geleden. De consument weet veel meer. Daarbij zie je ook tal van hoopgevende initiatieven bij bedrijven ontstaan die maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen. Wat dat betreft blijft de overheid achter.’
Van Beuningen prijst Gerrit Ybema. De staatssecretaris van Economische Zaken riep onlangs op de Oeso-richtlijnen voor -ethisch ondernemen’ van toepassing te laten zijn voor de hele keten van productie. En dat wil hij juridisch gaan controleren. Dat is volgens Van Beuningen een steuntje in de rug om de sociale- en milieuomstandigheden van de producenten in arme landen die aan Europa leveren, te verbeteren.
‘Geen vrijhandel in levende organismen’
De gekke-koeienziekte en MKZ hebben de trend naar bewuster consumeren een flinke hand geholpen. In Engeland bijvoorbeeld, waar de MKZ-crisis tientallen miljarden guldens heeft gekost, zijn de consumenten fed up met de voedselcrisis, zegt Pete Riley van Friends of the Earth. -Steeds meer mensen realiseren dat goedkoop voedsel een mythe is. In Engeland stijgt de vraag naar organisch voedsel met 40 procent per jaar.’
Ook bij de producenten is de houding aan het verschuiven. Monique Veraart van het Nederlandse Agrarische Jongeren Kontakt (NAJK) merkt dat jonge boeren kwaliteit willen leveren en rekening willen houden met het welzijn van dieren en de natuur. -Maar dan wel tegen een eerlijke prijs. Dat kan alleen samen met de consumenten. Zij hebben allerlei wensen over een -van-alles-vriendelijk’ productieproces, maar dan moeten we ze daarover wel informeren. Burgers willen een kwalitatief goed product en rust en ruimte. Dat zijn eerste levensbehoefte. Boeren die die geluiden uit de samenleving negeren, hebben geen toekomst.’
Het NAJK wil zelfs af van het systeem van exportsubsidies op landbouwproducten. -We moeten alleen kwaliteitsproducten exporteren: eerlijke producten tegen een eerlijke prijs,’ aldus Veraart.
Druk van consumenten kan ook leiden tot veranderingen binnen de WTO, het instituut de wereldwijde handel reguleert. Hoewel milieu-activisten de regulering van voedsel liever buiten de WTO om regelt. -Vrijhandel is prima voor auto’s en computers, maar niet voor levende organismen,’ stelt Wouter van der Weijden, directeur van Centrum voor Landbouw en Milieu.
Volgens Friends of the Earth zou de FAO, de landbouworganisatie van de Verenigde Naties, het nieuwe instituut kunnen vormen dat de wereldwijde handel in landbouwproducten regelt.
Weinigen zijn daar echter van overtuigd. Een overduidelijke politieke meerderheid kiest voor veranderingen van binnenuit. Zelfs GroenLinks. Tweede-Kamerlid Marijke Vos: -Je moet de macht van de markt en van de multinationals beperken en consumentenbelangen behartigen. Dat kan alleen binnen de WTO. Want ook zonder de WTO blijven er multinationals.’ Jan Klugkist van Buitenlandse Zaken voegt eraan toe: -Vóór 1995, toen de WTO nog niet bestond, was het een chaos op de wereldvoedselmarkt. Daar moeten we niet naar terug. Nu is het op zijn minst beter gereguleerd, zij het nog altijd niet goed genoeg.’