De jaarlijkse Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International is uit. Helaas is de wereldwijde strijd tegen corruptie nog lang niet gewonnen en zijn er dit jaar meer landen die op de ladder dalen dan die erop klimmen. Daar hebben bedrijven die buiten de grenzen gaan veel last van. Maar ook Nederland behoort wederom tot de groep dalers op de lijst en haalt dit jaar de laagste score ooit. Nog één punt eraf en Nederland zou dit jaar uit de top-tien van minst corrupte landen zijn gevallen. Als dit inderdaad een hellend vlak blijkt te zijn, dan kunnen consequenties op termijn niet uitblijven.

De Nederlandse samenleving wordt als minder solide gezien. Binnenslands zal een perceptie van meer corruptie of een hogere tolerantie voor corruptie als vliegwiel voor meer kunnen fungeren, zeker als zichtbare publieke figuren of hooggeplaatste functionarissen zich er schuldig aan maken. Internationaal zal corruptie ons imago schade berokkenen. Nedelrand werkt altijd hard om een ideale plaats te zijn voor buitenlandse bedrijven om nieuwe activiteiten te ontwikkelen. Dat goede investeringsklimaat gaat over het hebben van hoog opgeleide mensen, internationale scholen, infrastructuur, fiscaal klimaat en een sterk en voorspelbaar openbaar bestuur. Zorgen over corruptie zouden dat investeringsklimaat kunnen benadelen, met alle gevolgen van dien. Nederland behaalt dit jaar wederom de achtste plaats in de CPI 2017, net zoals vorig jaar, maar met een lagere puntenscore.

Wat is die CPI?

Corruptie is “het misbruik van de toevertrouwde positie voor eigen gewin”. De corruptie index, die met behulp van experts 180 landen en territoria rangschikt op het waargenomen niveau van corruptie in de publieke sector, gebruikt een schaal van 0 tot 100, waarbij 0 zeer corrupt is en 100 staat voor corruptievrij. De score van de CPI 2017 is wederom opgebouwd uit meerdere indicatoren die de perceptie van corruptie in de publieke sector beoordelen. Hoewel geen enkel land corruptievrij is delen de landen aan de top dezelfde kenmerken wat betreft kwaliteit van bestuur, persvrijheid, burgerlijke vrijheden en onafhankelijke rechtsstelsels.

Nieuw-Zeeland presteert het beste met een score van 89, op de voet gevolgd door  Denemarken (88), Finland (85) en Zweden (85). Voor het elfde jaar op rij is Somalië de hekkensluiter van de index, met dit jaar een score van 9. Zuid-Soedan is de tweede onderaan de lijst met een score van 12,  gevolgd door Syrië (14) en Afghanistan (15).

Corruptie in Nederland

Dit jaar delen we de 8ste plaats met Canada, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk. Ons land blijft hiermee net in de top 10 staan. Maar omdat de plaatsing op de lijst relatief is, en dus afhankelijk van de resultaten van de andere landen, is vooral de score van belang. Nederland heeft met 82 punten de laagste score in de laatste vijf jaar, in 2016 waren dit 83 punten en in 2015 nog 84 punten. De daling van Nederland wordt vooral veroorzaakt door lagere scores voor drie indicatoren: de kwaliteit van de democratie, goed bestuur en de kwaliteit van de rechtsstaat.

De analyse is dat de stabiliteit van de Nederlandse democratie verzwakt. Een goede democratie kost. Goede wetten, goede uitvoering, goede handhaving en adequate sanctionering vereisen kwalitatief en kwantitatief goede instituties en kosten dus geld. Meer geld dan op  veel terreinen beschikbaar wordt gesteld: een kwestie van politieke keuzes.  Daarnaast zien we in Nederland grotere coalities met meer en kleinere partijen, die een meer in zichzelf gekeerd electoraat moeten bedienen. Er zijn vragen over de financiering van politieke partijen, inclusief een zorg over mogelijke buitenlandse beinvloeding. Lobbyen is een frequent verschijnsel maar grotendeels onzichtbaar. De recente kamerbeslissing over het intrekken van de referendum-wet helpt ook niet.

Goed bestuur is de sleutel tot een samenleving met weinig corruptie. En goed bestuur begint met de ‘tone at the top’. Een beetje integer kan niet (Minister Ien Dales in 1992). Een beetje corrupt dus ook niet. Transparency International (TI) vindt dat de Nederlandse overheid tekort schiet bij het voorkomen van corruptie en het sanctioneren ervan. Zo introduceerde Nederland in 2016 een nieuwe wet die de bescherming van klokkenluiders zou moeten garanderen. In 2017 is het Huis van de Klokkenluiders, dat de uitvoering moest doen, ingestort en zijn we terug bij af. TI heeft vooraf gezegd dat de wet zoals geintroduceerd weeffouten bevatte en vooral symbolisch was, met onvoldoende wettelijke bescherming voor klokkenluiders. Even schadelijk voor de perceptie van corruptie zijn schandalen rond bestuurders en hoge functionarissen in de diverse lagen van de overheid. Er zijn helaas heel veel voorbeelden van (oud)-politici die het niet zo nauw nemen met de regels, alsof die alleen voor anderen gelden. Maar ook ambtenaren bij de politie, defensie en de douane zijn fors in de fout gegaan. De rechters hebben het er druk mee.

Dat leidt tot de grootste daler in de corruptie index van Nederland dit jaar. De “Rule of Law Index’’ meet de kwaliteit van de rechtstaat. Nederland staat als daler in het rijtje met Brazilië, Uruguay, Chili, maar ook met Hongarije, Bulgarije en Polen. Dat is het rijtje waarin je niet wil staan. Waar vooral zorgen over zijn is de effectiviteit van het strafrechtelijk onderzoek in Nederland. Als in de krant komt dat recherche afdelingen van de politie dusdanig onderbezet zijn dat 80% van de zaken blijven liggen, dan is er een groot probleem. Als een wethouder uit Limburg wordt veroordeeld tot een jaar voorwaardelijke gevangenisstraf, o.m. voor corruptie en witwassen, dan stuurt dat ook een signaal naar de bevolking. Is corruptie nu wel of niet aanvaardbaar in dit land?

Conclusie

Ieder land krijgt het bestuur dat het verdient. Er is ruimte voor verbetering in Nederland en die is nodig om de sterke positie van Nederland in de wereld te behouden en zo mogelijk verder uit te bouwen. Politiek en ambtelijke besturen zullen harder moeten werken om de integriteit van de spelers beter te garanderen en sneller in te grijpen als het toch misgaat. De politiek zal moeten kiezen voor het versterken van instituties die de uitvoering van gemaakte keuzes en de handhaving van de naleving ervan tot hun taak rekenen. De rechterlijke macht verdient de middelen om vervolging en veroordeling op een niveau te krijgen zodat burgers en bedrijven met een gerust hart in dit land verblijven. Internationaal zal het helpen nieuwe bedrijven te bewegen voor deze lage landen te kiezen als er nieuwe , hoogwaardige activiteiten in dit deel van de wereld worden ontwikkeld. Een win-win, maar het eist moed en heldere keuzes.

Paul Vlaanderen, voorzitter Transparency International Nederland