De ‘Maatschappelijke Onderneming’ moet de nieuwe norm worden. Dit stelt directievoorzitter Peter Blom van Triodos Bank in Het Financieele Dagblad. Hij zegt dit in reactie op de achterhaalde reflexen op de actuele dreiging van overnames. “Aandeelhouders gedragen zich alsof de onderneming van hen is en alleen hún belangen moet dienen. Het eigendom van een aandeel wordt verward met het eigendom van de onderneming zelf.”
Politiek en werkgeversorganisaties roepen om meer bescherming van het Nederlandse bedrijfsleven na ongewenste avances aan het adres van zowel Unilever als AkzoNobel. Men maakt zich zorgen over banen, over kennisontwikkeling en over duurzaamheid als langetermijndoel.
Onverantwoorde roofbouw
De theorie is dat de dreiging van overnamepogingen ondernemingen scherp houdt en ervoor zorgt dat het maximale rendement voor de aandeelhouder wordt gerealiseerd. In deze gedachtegang is een onderneming er voor de aandeelhouders en aandeelhouders bepalen daarom wat er gebeurt. Dit laat alle ruimte voor onverantwoorde roofbouw en hoegenaamd geen aandacht voor de lange termijn gevolgen voor de andere stakeholders.
Wat is het probleem? Bij veel bedrijven, meestal niet-beursgenoteerd, kunnen directie en Raad van Commissarissen zelf mee bepalen welke invloed een aandeelhouder op strategische besluiten heeft en zelfs wie er aandeelhouder kan worden.
Voor bedrijven die beursgenoteerd zijn ligt dat anders. Daar kan de aandeelhouder een belang opbouwen zonder dat je het weet of er iets aan kunt doen. Een goed voorbeeld is de actie van het hedge fund TCI bij ABN Amro in 2007. Met minder dan 1% van de aandelen werd door TCI de strategie ter discussie gesteld. De gevolgen kennen we. Aandeelhouders zijn er niet slechter van geworden maar dat gold niet voor de andere stakeholders.
Meerdere stakeholders
Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat anno 2017 zo’n actie nog steeds mogelijk is. Ondernemingen zoals Unilever en AkzoNobel willen rekening houden met meerdere stakeholders, zoals de draagkracht van de aarde, de werkomstandigheden bij de producenten en de behoefte aan transparantie en informatie bij de consument. En uiteraard ook met de aandeelhouder.
Die ambitie wordt helaas wreed verstoord als de aandeelhouder niet tevreden is of, erger, zich opdringt met eigen korte termijn belangen. En dat is eigenlijk onacceptabel met het oog op het toenemende maatschappelijk belang van een duurzame, langetermijnstrategie van een onderneming. Hoe heeft dat kunnen gebeuren?
Geen woordenspel
We hebben met elkaar afgesproken dat eigendom van aandelen leidt tot vergaande zeggenschap. Daarmee wordt abusievelijk het eigendom van een aandeel verward met het eigendom van de onderneming zelf. Dat lijkt een woordenspel maar is het niet. Een onderneming is eigenlijk niet van de aandeelhouders maar zij hebben een aandeel in de onderneming. Desalniettemin gedragen aandeelhouders zich vaak alsof de onderneming van hen is en alleen hun belangen moet dienen.
Als mens heb je een eigen identiteit, een eigen rechtspositie maar je kan alleen bestaan en je ontwikkelen als je omgeving, andere mensen en de aarde daar aan bijdragen. Die hebben daar een ‘aandeel’ in maar zijn geen eigenaar van jou. Slavernij hebben we afgeschaft.
Maatschappelijke Onderneming
De onderneming van de toekomst moet ook bevrijd worden van deze ‘slavernij’. Vooral grote, beursgenoteerde ondernemingen dienen zich daarom als Maatschappelijke Onderneming te structureren en daarmee vast te leggen hoe zij vanuit een brede maatschappelijke verantwoordelijkheid sturen. Wat zijn de kenmerken van zo’n structuur:
- De positie van stakeholders is gelijkwaardig en dat moet een helder, wettelijk kader krijgen. Dat is overigens niet hetzelfde als een gelijke positie. Aandeelhouders nemen risico op zich en dat betekent dat er afspraken worden gemaakt over hoe zij delen in de winst of het verlies. Voor andere stakeholders gelden weer andere afspraken.
- Als een onderneming meer zichzelf stuurt moet de rol van de Raad van Commissarissen breder en dieper worden. Breder omdat zij geacht worden bij hun toezicht de belangen van alle stakeholders mee te wegen. Dieper omdat er meer oog voor de missie (‘purpose’) van de onderneming moet komen. Dat gaat dus veel verder dan de huidige wettelijke verplichting waarbij het belang van de onderneming sec voorop staat.
- Transparant verantwoording afleggen over hoe de onderneming met de belangen van alle stakeholders omgaat, is cruciaal en dient in wet- en regelgeving te worden vastgelegd.
De Maatschappelijke Onderneming is vandaag nog de uitzondering. Het is de hoogste tijd voor een eerste stap zodat dit over 20 jaar de norm is geworden en de toevoeging ‘maatschappelijk’ overbodig is geworden.
Peter Blom, directievoorzitter Triodos Bank