ISO 14001 koppelt milieu nu aan bedrijfsstrategie

De certificatie van het milieumanagementsysteem van het bedrijf was tot voor kort een taak die hoofdzakelijk op het bordje van de KAM-medewerker (kwaliteit, arbo en milieu) lag. Was het certificaat verkregen, dan kreeg de brave borst een klopje op de schouder van de directie, die snel overging op ‘business-as-usual’, zoals de omzetgroei van het bedrijf en het veroveren van nieuwe klanten en markten. Met de herziene versie van ISO 14001 is dat voorbij. In de nieuwe norm ligt een dwingende taak voor het management om het milieubeleid en de bedrijfsstrategie met elkaar in lijn te brengen. Tot tevredenheid van directeur Frans Stuyt van SCCM, voluit de Stichting Coördinatie Certificatie Milieu- en arbomanagementsystemen. Commitment van het management was altijd het heikele punt bij ISO 14001. “Je kunt als bedrijf dan wel een flinke jaarlijkse groeiambitie hebben, maar de nieuwe ISO-norm verplicht het management na te denken of dat past bij de milieuambities van het bedrijf. Die snelle groei is misschien helemaal niet meer te rijmen met het milieubeleid als de milieuprestaties in het geding komen”, zegt Stuyt.

SCCM, waarin overheid, bedrijfsleven en certificatie-instellingen participeren, beheert het certificatieschema voor ISO 14001. De organisatie heeft het schema volledig vernieuwd. Ruim 2200 bedrijven in ons land hebben een ISO 14001-certificaat. Medio september was de nieuwe ISO 14001-norm een feit. Volgens de Engelstalige tekst is de directie ‘accountable’ en moet ze dus haar verantwoordelijkheid nemen voor de effectiviteit van het milieumanagementsysteem. Wat weer past in de tijdgeest. Na de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk werd de directie voor haar milieunalatigheid vervolgd door het OM.

Het management van het bedrijf moet voortaan haar betrokkenheid bij de ontwikkeling en uitvoering van het milieubeleid laten zien. Bij NEN in Delft legt senior consultant managementsystemen Dick Hortensius uit ISO 14001 koppelt milieu nu aan bedrijfsstrategie dat de herziene ISO 14001-norm een meer strategisch karakter heeft en beter aansluit bij waar het in de boardroom om gaat, zoals goed bestuur, voldoen aan geldende wet- en regelgeving – ook wel ‘compliance’ genoemd – en het in kaart brengen van risico’s en kansen. Hortensius schreef mee aan de kerntekst van de nieuwe generatie ISO-managementsysteemnormen (ook kwaliteitsmanagementnorm ISO 9001 is volledig vernieuwd) en is secretaris van de normcommissie voor ISO 14001. Een apart hoofdstuk over leiderschap benadrukt de nieuwe rol van het management, “en dan praten we niet alleen over de hoogste baas, maar over alle managementlagen binnen de organisatie tot de teamleiders op de werkvloer. Al diegenen die het managementsysteem tot een goed werkend geheel moeten maken”, zegt Hortensius.

Keten

De herziene ISO 14001-norm voorziet ook in de handvatten om de positie en rol van het bedrijf in de keten beter te bepalen. De oude norm ging uit van het beheersen van de directe milieu-impact, zoals emissies van het bedrijf zelf, en het beïnvloeden van indirecte milieuaspecten waar de organisatie mogelijkheden zag.

Dat laatste is in de nieuwe editie veel concreter gemaakt, aldus Hortensius. “Een bedrijf moet een vinger zien te krijgen achter wat het voor het milieu kan doen vanuit wat in de norm het ‘levenscyclus-perspectief’ is genoemd. Denk aan het mogelijk terugnemen van afgedankte
producten om daar grondstoff en uit terug te winnen.” In zijn moderner jasje haakt ISO 14001 zo beter aan bij de trend van de circulaire economie. Levenscyclusanalyses (LCA’s) vraagt de norm overigens niet. “Een bedrijf moet goed weten wat er bij zijn toeleveranciers en zijn klanten speelt”, vult SCCM-directeur Stuyt aan:. “Dat staat ook in de oude norm, maar wordt nu expliciet benoemd. Het ketenaspect is veel minder vrijblijvend. De ruimte voor verschillende interpretaties is uit de norm gehaald. Er is geen enkele discussie meer over mogelijk. Ketenbeheer, dus de blik naar buiten, is een kernvereiste geworden.”

Ook vraagt de nieuwe ISO 14001 meer aandacht voor de context van het bedrijf, denk aan belanghebbende partijen als het bevoegd gezag, klanten, maatschappelijke organisaties en omwonenden. Bedrijven die voor het certificaat opgaan, moeten actief de belangrijke
ontwikkelingen buiten de bedrijfspoort gaan identificeren die wezenlijk zijn voor hun milieubeleid. Een bedrijf dat bijvoorbeeld ambities koestert om zijn water-footprint te verminderen, moet ook naar het waterverbruik van zijn toeleveranciers kijken. De nieuwe normen sluiten zo beter aan bij de trend van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO).

HLS

Een van de wezenlijke verbeteringen, stelt zowel Hortensius als Stuyt, is de komst van een eenduidige structuur en uniform begrippenkader in de teksten van zowel ISO 9001 als 14001. De zogeheten High Level Structure, kortweg HLS, biedt een gemeenschappelijke basis om eenvoudig systemen te integreren. “Dat is pure winst. De basistekst is de norm”, zegt Stuyt. Wat belangrijk is voor bedrijven die zowel aan kwaliteit als milieu doen, geeft Hortensius aan. “Ze kunnen die twee thema’s nu makkelijker in één managementsysteem onderbrengen. De basiseisen zijn hetzelfde. Voorheen verschilden de teksten voor ISO 9001 en 14001. Integratie in één systeem was soms een zoekplaatje.”

Simpel gezegd krijgen de ISO-normen een ‘plug-in’structuur. De ISO-kern op basis van de HLS, die dient als backbone van het managementsysteem, kan worden verdiept voor allerlei onderwerpen, zoals MVO (ISO 26000) en compliance (ISO 19600). De modulaire opbouw kan certificatie voor bedrijven makkelijker maken. “Als de kern al een keer is beoordeeld en gecertificeerd kan de focus bij een volgende audit liggen op de specifieke aanvulling, bijvoorbeeld op het vlak van arbomanagement. De kosten voor certificatie kunnen dan wel eens omlaag gaan”, zegt Hortensius.

Die soepelere integratie zal er volgens Stuyt niet toe leiden dat bedrijven met een ISO 9001-certificaat er snel even ISO 14001 bij zullen doen. “Dat wordt wel makkelijker, maar bedrijven moeten toch een substantieel aantal inspanningen doen voor ISO 14001. Dat wordt niet opeens een invuloefening.” De SCCM-directeur voorziet dat ISO 14001-gecertificeerde bedrijven wisselend met de nieuwe norm om zullen gaan. De oude certificaten zijn geldig tot eind 2018. “Het ene bedrijf is nou eenmaal verder dan het andere. Er zijn bedrijven die al volop in de geest van de nieuwe norm handelen en duurzaam ondernemen hebben opgepakt. Weer andere bedrijven zijn daar nog verre van. Er zijn nou eenmaal veel verschillen tussen bedrijven.”