Jaarlijks koopt de Nederlandse overheid voor ruim € 60 miljard in. Scherpere aanbestedingsregels kunnen bijdragen aan structurele verbeteringen van arbeidsomstandigheden in de wereldwijde productieketens. Het SOMO-paper ‘Toetsing van het Nederlands beleid op duurzaam inkopen’ brengt in kaart óf en hoe internationale arbeidsnormen worden meegenomen in Nederlandse overheidsaanbestedingen in de sectoren elektronica, kleding, koffie en natuursteen. Hieruit blijkt dat dit duurzaam inkoopbeleid niet goed wordt uitgevoerd.

“Nog weinig overheden, inclusief het Rijk, letten op mensenrechten bij de aanschaf van producten in de vier genoemde sectoren, waar veel misstanden zich voordoen. En dat terwijl het bij uitstek een goede manier is om bedrijven tot verantwoordelijk ketenbeheer te bewegen”, zegt SOMO-onderzoeker Gisela ten Kate.
 
Beleid nauwelijks toegepast
Ondanks dat de Nederlandse overheid zich in 2005 duidelijke doelen stelde voor duurzaam inkopen en de zogenaamde Sociale Voorwaarden ontwikkelde, en dat ook de huidige regering van toeleveranciers verwacht dat zij de Sociale Voorwaarden naleven, is er grote onduidelijkheid over de toepassing van dit beleid bij het Rijk en lokale overheden.

Dit onderzoek toetst de toepassing van de door het Rijk gestelde Sociale Voorwaarden en andere criteria die gebaseerd zijn op internationale arbeidsnormen. Vijfentwintig tenders van ministeries, Staatbosbeheer, Rijkswaterstaat, provinciën en gemeenten zijn door SOMO geanalyseerd: negen voor koffie, drie voor natuursteen, vijf voor bedrijfskleding en acht voor elektronica (telefoons). Hieruit blijkt dat overheden de Sociale Voorwaarden nauwelijks toepassen. In slechts 3 van de 25 gevallen wordt hier letterlijk naar verwezen. In 15 van de 25 gevallen (60 procent) is respect voor internationale arbeidsnormen als voorwaarde opgenomen in het bestek, maar gebeurt dit meestal niet volgens de regels en handvatten van het landelijk beleid voor duurzaam inkopen.
 
Nodige inspanningen
Dit jaar gaat het kabinet het beleid van de Sociale Voorwaarden evalueren. “De aanbevelingen in de paper bieden volgens SOMO mogelijkheden om het beleid te verbeteren”, zegt Ten Kate. “Het belangrijkste advies aan het ministerie is beleidscoherentie: maak een eenduidige set criteria en duidelijke inspanningsverplichtingen voor bedrijven die aan de overheid willen leveren. Sluit hierbij aan bij de OESO Richtlijnen en UN Guiding Principles on Business and Human Rights. 
 
Positieve invloed uitoefenen
SOMO hecht waarde aan de voorbeeldfunctie van de Nederlandse overheid en gelooft in de positieve invloed die het inkoopbeleid kan hebben op de arbeidsomstandigheden in internationale toeleveringsketens. SOMO is dan ook actief betrokken bij Electronics Watch, een onafhankelijke monitoringsorganisatie die de arbeidsomstandigheden in de wereldwijde elektronica-industrie in de gaten houdt met het doel maatschappelijk verantwoorde overheidsinkoop in Europa mogelijk te maken. SOMO nodigt Nederlandse overheidsinstellingen en andere stakeholders uit zich bij Electronics Watch aan te sluiten.