Nederland loopt vast door een overvol stroomnet. Dit heeft stevige maatschappelijke en economische gevolgen en vormt een risico voor het vestigingsklimaat. In het rapport ‘Haal de kink uit de Kabel’ presenteert Boston Consulting Group (BCG) zes concrete maatregelen waarmee het nieuwe kabinet versneld kan zorgen voor een betere benutting van het elektriciteitsnet, inclusief acties om het energiesysteem betaalbaar te houden.

Ondanks de inspanningen van overheden, netbeheerders en afnemers om netcongestie op te lossen, is het elektriciteitsnet in grote delen van Nederland overbelast. Oorzaak is dat voor steeds meer behoeften elektriciteit gebruikt wordt, zoals elektrische auto’s en koken op inductie, en door een snelle stijging van de duurzame opwekcapaciteit, terwijl de flexibilisering van gebruikers achterblijft. Dit vormt een structurele uitdaging die vraagt om de stap naar een flexibeler en toekomstbestendig energiesysteem.

Grote economische en maatschappelijke gevolgen

Netcongestie belemmert de groei van bedrijven, vertraagt de energietransitie en staat woningbouw in de weg. Zo kan een grote hoeveelheid groene energie, voldoende om 3 miljoen huishoudens van stroom te voorzien, niet worden aangesloten. In Almere dreigt de bouw van 75.000 woningen vast te lopen door onvoldoende ruimte op het net voor deze woningen en bijbehorende publieke voorzieningen.

Nederland loopt jaarlijks al tussen de 10 en 40 miljard euro mis. Dit kan nog verder oplopen wanneer bedrijven die veel energie verbruiken Nederland verlaten door stijgende energiekosten. BCG benadrukt dat snel ingrijpen noodzakelijk is. Een aanpak voor dit probleem stimuleert de economie en levert jaarlijks zo’n 4 tot 12 miljard euro op voor de schatkist. Dit kan vervolgens geïnvesteerd worden om het energiesysteem te verbeteren.

Huidige maatregelen gaan niet snel genoeg

Huidige acties zoals het uitbreiden en versterken van het elektriciteitsnet zijn noodzakelijk, maar bieden pas op lange termijn verlichting. Ook de maatregelen om het net beter te benutten, waaronder flexibele contracten en regels om ongebruikte capaciteit terug te geven, hebben op korte termijn te weinig impact.

De wachtrij voor een aansluiting is inmiddels opgelopen tot meer dan 8 gigawatt, terwijl minder dan 0,1% van alle grootverbruikers een flexibel contract (CBC) heeft afgesloten. Dit komt onder andere doordat de focus ligt op partijen in de wachtrij, terwijl bestaande partijen vaak over het hoofd worden gezien. Bovendien is de beloning voor flexibiliteit (enkele honderden euro’s per megawattuur) vaak te laag om de nodige investeringen aantrekkelijk te maken voor bedrijven. De waarde van nieuwe aansluitingen die door flexibiliteit mogelijk worden, is vaak hoger dan de huidige beloning, wat een hogere vergoeding rechtvaardigt.

Tessa van Swieten, Managing Director en partner bij BCG: “De huidige aanpak is niet ontwikkeld vanuit het beeld van congestie als structurele uitdaging en volstaat daardoor niet om gedragsverandering te realiseren die nodig is voor een flexibele omgang met energie. De overheid kan hierin een belangrijke rol spelen door duidelijke sturing en het stimuleren van innovaties die het energienet toekomstbestendig maken.”

Aanbevelingen van het rapport

De auteurs van het rapport identificeren zes maatregelen om verlichting te bieden:

  • Verhoog de vergoeding voor vraagflexibiliteit zodat ook bestaande (groot)gebruikers overstappen naar flexibelere contractvormen.
  • Sta nieuwe gebruikers toe een deel van de capaciteit te gebruiken die nu gereserveerd is voor de toekomstige groei van bestaande gebruikers.
  • Verminder risicobuffers en ga de maatschappelijke discussie aan over het licht verhogen van het aantal spanningsonderbrekingen, waar Nederland nu bovengemiddeld goed scoort (34 min/jaar versus 47 in het VK en 64 in Frankrijk).
  • Verhoog de belasting van specifieke assets om zo de grootste knelpunten te verlichten.
  • Stel dwingendere regels voor het benutten van 10+ GW aan flexibiliteit die beschikbaar is in batterijen, warmtepompen, en het laden van elektrische auto’s, om pieken te verlagen.
  • Versnel de toewijzing van beschikbare capaciteit door een strakker proces met meer standaardisatie, met mogelijk verdergaande stappen richting marktwerking of verdergaand maatschappelijk prioriteren.

Tot slot roept BCG de overheid op om de betaalbaarheid van energie te beschermen. Een combinatie van marktwerking, socialisering en het spreiden van investeringskosten is hiervoor het meest effectief.