Het Nederlandse klimaat verandert in hoog tempo. Dit gaat gepaard met toenemende temperaturen en hittegolven, zware buien en droogteperiodes. Het PBL-rapport Klimaatrisico’s in Nederland laat zien dat de huidige klimaatrisico’s nu al grote impact hebben op ons dagelijkse leven. Naar verwachting zullen deze risico’s in de toekomst alleen maar groter worden. Klimaatadaptatie ofwel aanpassen aan klimaatverandering is urgent en vraagt om keuzes en regie van het Rijk. Voor een toekomstbestendig en leefbaar Nederland zou klimaatadaptatie nu sturend moeten zijn in onder andere het ruimtelijk beleid, woningbouwbeleid en het natuur- en landbouwbeleid.
Het klimaat in Nederland verandert. Het is de afgelopen 30 jaar warmer, droger én natter geworden. Weerrecords worden steeds weer verbroken. Zo werd het hitterecord van meer dan 40 graden (2019) pas over tientallen jaren verwacht. In alle klimaatscenario´s van het KNMI wordt verwacht dat de nu al geconstateerde trends zich in deze eeuw zullen voortzetten. Klimaatadaptatiebeleid is geen op zich zelf staand beleid, maar zou sturend moeten zijn in onder nadere het ruimtelijk beleid, woningbouwbeleid en het natuur- en landbouw beleid.
Er zijn al klimaatrisico’s met grote impact die vragen om keuzes
Hitte en droogte hebben effect op de gezondheid, hebben onomkeerbare gevolgen voor nat archeologisch erfgoed, en leiden tot verlies van biodiversiteit. Bij gezondheid gaat het onder andere om meer dan honderd extra sterfgevallen tijdens hittegolven. Nat archeologisch erfgoed betreft historische organische resten, zoals resten van hout, leer of textiel uit de Romeinse tijd of de Middeleeuwen, die normaal onder water staan. Als dit erfgoed droogvalt, verdwijnt het permanent. Met name hitte en droogte zorgen voor verlies aan biodiversiteit.
Daarnaast hebben extreme weersituaties regelmatig geleid tot lagere opbrengsten in de landbouw, en schade aan gebouwen en infrastructuur. In de recente perioden van droogte kwam de drinkwatervoorziening sterk onder druk te staan, mede dankzij de grote vraag naar drinkwater op deze momenten. Vanwege prioriteringsregels kon in sommige gebieden nog net worden voldaan aan de levering. Maar hierdoor konden niet alle andere gebruikers overal en altijd van voldoende water worden voorzien, met extra schade aan natuur en landbouw tot gevolg. Dit vraagt om het tijdig maken van keuzes: hoe willen we als maatschappij met deze risico’s omgaan?
Toekomstgericht klimaatadaptiebeleid vraagt om structurele keuzes
Het is urgent om te bedenken hoe we met de klimaatrisico’s willen omgaan. De ambitie is om voor 2030 ongeveer een miljoen woningen te bouwen: waar en hoe willen we bouwen, rekening houdend met overstromingen, wateroverlast en hitte? Hoe staat het met de inrichting van ons landelijk gebied? De rijksoverheid werkt al met het principe ‘water en bodem sturend’. Hoe gaat ons watersysteem er uitzien, rekening houdend met waterverdeling, waterveiligheid en waterkwaliteit? Door klimaatadaptatie leidend en sturend te laten zijn voor het huidige beleid kunnen klimaatrisico’s worden verkleind. Aanpassing aan klimaatverandering raakt veel beleidstrajecten en vraag om toekomstbestendige, structurele keuzes. Een klimaatbestendige samenleving richt zich daarom niet alleen op aanpassingen voor een enkel probleem, met technische oplossingen zoals dijkverhoging of beregening. Het is aan te bevelen dat politiek en beleid zich richten op een maatschappij die veerkrachtig kan reageren op effecten van klimaatverandering, zowel in ruimtelijke inrichting als economische activiteiten en gedrag.
Kennis over risico’s nog niet compleet
Voor veel klimaatrisico’s is niet bekend welk deel van de maatschappelijke kosten, schade of maatschappelijke impact precies is toe te schrijven aan de klimaatverandering. Goede monitoring ontbreekt voor bijvoorbeeld natuurbranden of klimaatrisico’s voor cultureel erfgoed. De beschikbare kennis en informatie is echter wel helder over welke impact (mede) het gevolg is van klimaatverandering. Het is duidelijk dat toenemende klimaatverandering zal leiden tot grotere risico’s als Nederland zich niet weet aan te passen aan het veranderende klimaat.
Dit rapport is tot stand gekomen met inbreng van experts van verschillende kennisinstituten (Deltares, KNMI, KWR, NIPV, RCE, RIVM, TNO, WEnR en WUR), en is de eerste rapportage van het PBL-klimaatrisicoanalysetraject dat als doel heeft het beleid te ondersteunen op weg naar een klimaatbestendig en waterrobuust Nederland in 2050. We brengen in dit rapport een aantal voor Nederland belangrijke klimaatrisico’s in beeld. Begin 2026 volgt een tweede PBL-rapport over de risico’s in het toekomstig klimaat, gebaseerd op onder andere de klimaatscenario’s van het KNMI.
Foto: De IJssel bij Zutphen (Folkert van der Molen)
