Op woensdag 6 maart werd met veel enthousiasme en betrokkenheid van alle partners het Europees Centrum voor Circulaire Bouw en Transformatie (ECCBT) officieel gelanceerd op de Brightlands Smart Services Campus in Heerlen. Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Ministerie van I en W) en wethouder Casper Gelderblom (Heerlen) deden dit door met een druk op de knop een bouwelement te plaatsen bij het 100% circulair GTB (Green Transformation Building) Lab. Tegelijk ging hiermee de website online. 

Heerlen, Parkstad, Zuid-Limburg en de Euregio vormen een grensoverstijgend pioniersgebied op het gebied van circulariteit. Waar in de mijntijd brandstof aan de Belgische, Duitse, en Nederlandse bodem werd onttrokken, staan marktpartijen, kennisinstellingen en (semi-)overheden nu klaar om grondstoffen aan de gebouwde omgeving te onttrekken onder de noemer ‘Urban Mining. Met die grondstoffen kunnen we op circulaire wijze invulling geven aan de grote (ver)bouwopgave die ons de komende decennia wacht.

Europees Centrum Circulaire Bouw en Transformatie (ECCBT)

Het ECCBT is een initiatief van stakeholders gevormd door marktpartijen, kennis- en onderwijsinstellingen en overheden die de circulaire (bouw)transitie een versnelling willen geven. Het partnerschap is gericht op het verzamelen, ontwikkelen en verspreiden van kennis en best practices over circulariteit in de bouwsector. Het uiteindelijke doel van dit partnerschap is het stimuleren van een brede circulaire transitie, zowel binnen als buiten de regio Parkstad en de Euregio.

Om die visie te realiseren, is een groot aantal partijen de afgelopen maanden samengekomen om de krachten te bundelen richting een transnationaal centrum voor circulaire bouw. Van onderwijsinstellingen uit de hele Euregio tot bouwkoepels Embuild Limburg en Bouwend Nederland Zuid, en van twee Brightlands Campussen tot Stadsregio Parkstad Limburg en Stadt Aachen: er is een rijk ecosysteem ontstaan dat gezamenlijk het ECCBT wil vormgeven, waarin economische welvaart, sociale inclusie, en milieubescherming hand in hand gaan.

Ondanks een veelheid aan bestaande relaties, leidt samenwerking rondom circulariteit nog niet altijd tot de synergie die nodig is om lineaire systemen en processen in de bouw definitief om te buigen naar circulaire alternatieven. Het belang en de belofte van een dergelijk synergetisch succes zijn legio. 

“Onder de vlag van het ECCBT wordt gebouwd aan een bloeiend transnationaal centrum voor circulaire innovatie. Hier gaan economische welvaart, sociale inclusie en klimaatbescherming hand in hand. We benutten de krachten van de Euregio en het verband met het mijnverleden om een duurzame toekomst te creëren”- Casper Gelderblom, wethouder Wonen, Milieu en Circulariteit van gemeente Heerlen.

Transnationaal centrum

Het ECCBT organiseert de ontmoeting en kruisbestuiving tussen circulaire kennis, kunde en beleid, en vormt zo iets groters dan de som van haar delen: de levensader van een ecosysteem dat de potentie van circulaire bouw Euregionaal benoemt en benut, en haar daardoor nationaal en internationaal onderscheidend bevordert. Er wordt voortgebouwd op ervaringen opgedaan in Parkstad bij onder meer het internationaal bekroonde project Super Local in Kerkrade waarbij, met door sloop vrijgekomen bouwmaterialen uit naastgelegen hoogbouw, een geheel nieuwe buurt is opgebouwd waarbij o.a. ook een volledig circulaire waterkringloop is gerealiseerd. En met het Green Transformation Building (GTB Lab) op de Woonboulevard in Heerlen dat om de paar jaar opnieuw herbouwd wordt vanuit de nieuwste circulaire bouwtechnieken van dat moment. In het platform dat ECCBT worden ook de kennis en ervaring vanuit initiatieven als de Chemelot Circular Hub in Sittard Geleen en het Zuyd Perron Circulair Weert gedeeld om de transitie naar een circulaire regio daadwerkelijk te kunnen maken. 

De noodzaak en belofte van de circulaire transitie

Als de brede transitie naar een duurzame samenleving een reis is, dan is circulariteit de bestemming. In een circulaire economie worden bestaande materialen niet afgedankt, maar eindeloos ingezet als grondstof voor iets nieuws. De overstap van lineaire naar circulaire consumptie- en productiesystemen stopt de voortdurende roofbouw op de aarde en brengt zo onze manier van leven in overeenstemming met ecologische grenzen.

Binnen de circulaire revolutie heeft de bouwsector absolute topprioriteit. Deze sector is verantwoordelijk voor 40% van wereldwijde CO2-emissies, bijna 20 keer meer dan de luchtvaartsector. Bijna de helft van de ruwe materialen die we aan de aarde onttrekken gaat naar de gebouwde omgeving, en de bouw produceert ongeveer een derde van al het afval wereldwijd. De brede doorontwikkeling en toepassing van circulaire bouwmethodes is dus een sociaal-ecologische noodzaak. Maar het is ook een enorme economische kans. Mondiale investeringen in energie-efficiëntere, en dus steeds meer circulaire bouwmethoden, nemen ieder jaar met dubbele cijfers toe. In 2022 ging het om een investeringstotaal van ruim €523 miljard – meer dan twee keer de omvang van de wereldwijde cosmeticamarkt.

“De Parkstadgemeenten werken intensief samen op het gebied van duurzaamheid. Dat moet ook wel, want het klimaat trekt zich niets aan van gemeentegrenzen. Dat is bij de complexe puzzel die gelegd moet worden bij het onttrekken, transformeren en toevoegen van duizenden woningen in onze regio niet anders. Voortbouwend op de traditie van de steenkoolwinning richten we ons nu op het mijnen van grondstoffen voor de bouw uit sloop en transformatie met ‘Urban Mining’. Met de oprichting van het ECCBT brengen we op Euregionaal niveau markt, overheid en kennis bij elkaar om samen te bouwen aan een circulaire toekomst zonder afval. Voor onszelf, onze kinderen en onze kleinkinderen” – Freed Janssen, Bestuurscommissie Duurzaamheid Stadsregio Parkstad Limburg

Van kolenmijn naar urban mine

We staan dus aan de vooravond van een radicale, ingrijpende, maar uiteindelijk ook lucratieve herijking van ontwerp, materiaalgebruik en werkmethoden in de bouwsector. De realisatie van die herijking vraagt om een transitielaboratorium, een gebied waar met nieuwe methoden gepionierd kan worden. Als ondertekenaars van deze verklaring zien wij binnen de Euregio de Stadsregio Parkstad als uitzonderlijk geschikt pioniersgebied op het gebied van circulaire bouw. Parkstad kent een bijzonder grote herstructureringsopgave, met een complexe puzzel van duizenden te onttrekken én toe te voegen woningen en een transformatieopgave in een winkelgebied van een kwart miljoen m2 de komende jaren. Met haar trotse mijnverleden kan de regio bovendien een prachtvoorbeeld worden van de transitie van traditionele, lineaire grondstoffendelving naar de circulaire benadering van de gebouwde omgeving als urban mine.

Haalbaarheidsonderzoek ‘Circular Cities and Communities’

In Limburg is sprake van een toenemende vraag naar professionals met diepgaande en geïntegreerde kennis van circulariteit in de gebouwde omgeving. 

“Om aan deze vraag te kunnen voldoen is het essentieel om letterlijk en figuurlijk over grenzen heen te kijken. Daarom is Zuyd Hogeschool – nauw betrokken bij het ECCBT als kennispartner – een haalbaarheidsonderzoek gestart naar de ontwikkeling van de internationale, Engelstalige opleidingsvariant Circular Cities and Communities, als onderdeel van de bestaande opleiding Built Environment. Circular Cities and Communities sluit naadloos aan bij de ambities van het ECCBT. Afgestudeerden van deze opleidingsvariant zullen over de kennis en vaardigheden beschikken waarmee zij veranderingen in gang kunnen zetten voor de gebouwde omgeving van morgen” – André Postema, voorzitter College van Bestuur van Zuyd Hogeschool.

Foto: Marcel van Hoorn