Nieuwe milieuwet- en regelgeving, volatiele energie- en grondstofprijzen, verstoringen in logistieke stromen en aanhoudende arbeidsmarktkrapte hebben een aanzienlijke impact op het toekomstig verdienmodel van het Rotterdamse havenbedrijfsleven. Veel bedrijven in Europa’s grootste haven spelen in op milieuwetgeving en andere ontwikkelingen door te verduurzamen. Verreweg de meeste bedrijven (94%) opereren nog niet klimaatneutraal en het havenbedrijfsleven loopt in dat opzicht nog achter op het Nederlands gemiddelde. Maar indien de uitgesproken ambities worden waargemaakt zal de haven omstreeks 2032 deze achterstand hebben ingehaald en vanaf het jaar 2035 blijvend voorop lopen. De realisatie van deze ambities hangt echter deels af van de inzet van technologieën die vooralsnog niet op de markt zijn, en er is vooralsnog geen toename in de mate van radicale innovatie ten opzichte van vijf jaar geleden. Veel bedrijven ervaren in hun innovatie-inspanningen hinder van wet- en regelgeving, arbeidsmarktkrapte en te beperkt ondersteunend overheidsbeleid. Dit blijkt uit de Haven Innovatie Barometer 2023 van het Amsterdam Centre for Business Innovation (ACBI) van de Universiteit van Amsterdam.

Nieuwe milieuwet- en regelgeving en volatiele energie- en grondstofprijzen hebben grote invloed op toekomstig verdienmodel havenbedrijfsleven

‘De strakke milieuwet- en regelgeving en volatiele energieprijzen dwingen bedrijven om de energie­transitie te versnellen. Het verminderen van de ecologische voetafdruk, is een van de belangrijkste opgaven voor de Rotterdamse haven.’, aldus Henk Volberda, die het onderzoek samen met Rick Hollen en Marten Stienstra (UvA) uitvoerde. ‘We zien dat ongeveer de helft van de ondervraagde bedrijven de afgelopen vijf jaar aanzienlijke investeringen heeft gedaan in verduurzaming, en dat het havenbedrijfsleven als geheel dit in de komende vijf jaar wil intensiveren. Een groei in radicale innovatie om de uitdagingen het hoofd te kunnen bieden blijft echter vooralsnog uit, en de mate van incrementele innovatie is zelfs gedaald ten opzichte van vijf jaar geleden.’

Rotterdamse haven wil vanaf 2035 koploper zijn in verduurzaming

52% van de ondervraagde bedrijven geeft aan dat ze trachten om nagenoeg klimaatneutraal te zullen zijn in 2030. Dit ligt twee procentpunten onder het Nederlands gemiddelde. Het gros van de bedrijven die ernaar streven in 2030 klimaatneutraal te zijn heeft in de afgelopen vijf jaar aanzienlijk geïnvesteerd in verduurzaming. Ruim een vijfde van de bedrijven in de haven streeft ernaar om tussen 2031 en 2040 de ecologische voetafdruk te hebben gereduceerd tot een verwaarloosbare hoeveelheid, en voor 11% geldt het streven om dit tussen 2041 en 2050 te hebben gerealiseerd. Tegen die tijd wil bijna drie op de vier bedrijven in de sector chemie, raffinage en utilities op dit punt zijn beland, en zelfs 86% van alle ondervraagde bedrijven. Henk Volberda: ‘Deze percentages zeggen iets over het ambitieniveau van het havenbedrijfsleven als geheel, met een relatief groot aandeel energie-intensieve en relatief vervuilende bedrijven ten opzichte van de rest van Nederland.’ Slechts 13% van de bedrijven in de Rotterdamse haven stelt in het geheel niet te streven naar het reduceren van hun ecologische voetafdruk naar een verwaarloosbare hoeveelheid; landelijk ligt dit percentage hoger (18%).

Innovatiebelemmeringen

Het gros van de bedrijven in de haven loopt aan tegen verschillende innovatiebelemmeringen. Het  door bedrijven meest ervaren obstakel voor het initiëren of doorvoeren van hun innovatie-activiteiten is de huidige wet- en regelgeving. Dit geldt voor 45% van de ondervraagde grote bedrijven en voor 35% van de ondervraagde MKB-bedrijven. Daarnaast hebben bedrijven last van aanhoudende schaarste op de arbeidsmarkt. Het aantal bedrijven in de Rotterdamse haven dat moeite heeft met het kunnen vinden en aantrekken van voldoende gekwalificeerd personeel blijft onverminderd hoog: maar liefst 65% van de bedrijven geeft aan dat dit op hen van toepassing is. Ruim een derde (36%) van de bedrijven ervaart het onvoldoende kunnen beschikken over geschikt/opgeleid personeel als een obstakel bij het initiëren of doorvoeren van hun innovatie-activiteiten. Volberda: ‘Deze uitkomst suggereert dat de huidige arbeidsmarktkrapte de innovatiegraad in de haven negatief beïnvloedt.’ Op de derde plaats van innovatie-obstakels – zowel bij het MKB als bij grotere bedrijven – staat de beperkte visie voor het bedrijfsleven vanuit de overheid, gekoppeld aan een te beperkt ondersteunend beleid. Dit wordt genoemd door bijna één derde (31%) van de ondervraagde bedrijven.

In totaal zijn er 9 hoofdconclusies van het onderzoek:

  • Nieuwe milieuwet- en regelgeving, volatiele energie- en grondstofprijzen en verstoringen in logistieke stromen hebben grote impact op toekomstige verdienmodel havenbedrijfsleven.
  • Meerderheid bedrijven in haven niet klimaatneutraal (94%), maar zeker de helft probeert dat wel te zijn in 2030, en havenbedrijfsleven verwacht vanaf 2035 boven landelijk niveau te zitten.
  • Intrinsiek gemotiveerde bedrijven investeren relatief meer in verduurzaming, maar realisatie van duurzaamheidsambities hangt deels af van de inzet van nog niet bestaande technologieën.
  • Bijna helft havenbedrijfsleven kent minimaal eventueel prioriteit toe aan maatschappelijke als aan bedrijfseconomische doelstellingen: ruim boven landelijk beeld.
  • Investeringen in incrementele innovatie lopen terug, maar er wordt niet minder geïnvesteerd in baanbrekende innovaties.
  • Huidige wet- en regelgeving, arbeidsmarktkrapte en beperkte visie en ondersteunend beleid vanuit overheid belemmert innovatie.
  • Ketenpartijen en overheid belangrijkste partijen in innovatie-ecosysteem havenbedrijfsleven.
  • Ongeveer 75% bedrijven verwacht grote invloed digitalisering op hun toekomstige activiteiten.
  • Zachte kant van innovatie grotere impact op innovatiesucces dan investeringen in technologie.

Over de Haven Innovatie Barometer

De Haven Innovatie Barometer (HIB) is een meerjaarlijks grootschalig onderzoek De HIB 2023 betreft de derde editie van dit onderzoek, volgend op eerdere edities in 2018 en 2016, en is uitgevoerd door het Amsterdam Centre for Business Innovation (ACBI) van de UvA. De meerjarigheid van het onderzoek maakt het mogelijk om innovatie-activiteiten en -uitkomsten te monitoren over tijd. Daarnaast fungeert de HIB als peilstok van het innovatieklimaat in het havengebied. De opdrachtgevers van het onderzoek zijn het Havenbedrijf Rotterdam, Deltalinqs, SmartPort en de Gemeente Rotterdam. De uitkomsten van de HIB zijn gebaseerd op een uitgebreide digitale enquête die naar directeuren en senior managers van alle bedrijfsvestigingen in de Rotterdamse haven is gestuurd. De ruim 250 directeuren en managers die aan de 2023-editie van het onderzoek deelnamen vertegenwoordigen gezamenlijk ongeveer een kwart van het Rotterdamse havenbedrijfsleven.