Een papieren tas is niet zo milieuvriendelijk als hij eruitziet. Met levenscyclusanalyse (LCA) ontdek je de complete milieu-impact van spullen of productieprocessen. Door Europese regels wordt dat steeds belangrijker. Dat juist Leiden de eerste hoogleraar LCA heeft, is logisch. Je ziet het pas als je het doorhebt, is de Cruijffiaanse titel boven de oratie van hoogleraar Levenscyclusanalyse Jeroen Guinée van Universiteit Leiden. Hij kijkt bijvoorbeeld met afschuw naar fatbikes. Hij is niet de enige, maar hij kijkt vooral vanuit het oogpunt van materiaalverspilling. Dat ziet hij bij de banden, velgen, assen, cranks en soms hebben ze zelfs extra grote veringen. ‘Die fietsen zijn ontzettend overdesigned. Er zit belachelijk veel metaal en rubber in, en dat past toch eigenlijk niet meer in deze tijd van toenemend milieubewustzijn.’

De godfather

Guinée stapte in 1986 als student over van Wageningen naar Leiden om te kunnen leren over wat we nu kennen als levenscyclusanalyse. Met dit vakgebied zette het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden zichzelf wereldwijd op de kaart. Guinée ging er nooit meer weg. ‘Met onder meer Gjalt Huppes, de godfather van de LCA in Nederland, brachten we in 1992 de eerste handleiding voor levenscyclusanalyse uit. De in 2002 geüpdate versie is nog steeds wereldwijd een standaardwerk.’ Logisch dus, om bij Cruijff te blijven, dat waar het vakgebied begon nu ook de eerste hoogleraar komt. Voor zover Guinée weet is hij de eerste ter wereld.

Effect op alle milieuproblemen

‘Achter elk product dat wij gebruiken, zit een heel systeem’, zegt Guinée. Bij levenscyclusanalyse breng je alle milieueffecten in kaart die een product of productieproces heeft. Hoeveel van welke grondstoffen gaan erin, welk energieverbruik is ermee gemoeid om die te winnen en te verwerken? Welke uitstoot van CO2 en bijvoorbeeld stikstof of giftige stoffen komt kijken bij het maken en gebruiken van een product? En bij de verwerking ervan als het afval wordt? ‘Al die uitkomsten vertaal je met rekenmodellen naar effecten op klimaatverandering, vermesting, verzuring, grondstoffengebruik en allerlei andere milieuproblemen.’

Elke groene claim bewijzen

Binnen de Europese Unie is wetgeving op komst die levenscyclusanalyse belangrijker maakt. Volgens de Richtlijn Groene Claims die het Europees Parlement komend voorjaar mogelijk bekrachtigt, mogen fabrikanten en verkopers niet meer zomaar claimen dat verpakkingen of bijvoorbeeld elektronicaproducten milieuvriendelijk zijn. Guinée: ‘Ze moeten dat bewijzen met levenscyclusanalyse. Ook bij veel onderzoek dat de EU financiert, bijvoorbeeld naar technologische innovaties, is levenscyclusanalyse een vast onderdeel.’ Het accent ligt hierbij steeds vaker op de analyse van producten of processen die er nog niet zijn, maar die op de tekentafel liggen. ‘Dat noemen we ex ante levenscyclusanalyse. Daarmee kunnen we samen met bijvoorbeeld ontwerpers en R&D-afdelingen bestaande of nieuwe producten en processen milieuvriendelijker maken.’

Garbage in is garbage out

LCA-onderzoekers maken veel gebruik van uitgebreide databanken, aangevuld met specifieke gegevens over het betreffende product of proces. LCA is volgens Guinée het beste instrument dat er is om milieu-impact te kwantificeren, maar het is nooit perfect. ‘Dat blijft zo, maar één ding zou ik graag veranderen. Het ontbreken van de benodigde gegevens is al dertig jaar een groot probleem binnen de LCA. Het zou enorm helpen als bedrijven al hun procesgegevens openbaar zouden maken, op enkele ingrediënten na die voor hen het ‘geheim van de kok’ zijn. We kunnen dit niet oplossen zonder dat er richtlijnen komen vanuit de overheid. Zoals de Engelsen zeggen: “Garbage in is garbage out.” Als je niet alle correcte gegevens kunt invoeren, is je uitkomst niet te vertrouwen.’

Beter consumeren, maar ook minder consumeren

Kunnen we met levenscyclusanalyse uiteindelijk zo ver komen dat we straks zonder schuldgevoel kunnen doorgaan met consumeren? Gewoon met een papieren tasje in plaats van een plastic tas? Zo simpel is het niet. ‘Om uit houtsnippers papier voor een papieren tas te maken, zijn chemicaliën nodig met een hoge milieudruk. En een papieren tas wordt mogelijk minder vaak hergebruikt, ook dat telt zwaar.’ LCA kan blootleggen hoe we op een milieuvriendelijkere manier kunnen consumeren, maar daarnaast is het ook belangrijk om minder te consumeren, denkt Guinée. ‘There’s no such thing as a free lunch’, citeert hij wederom droogkomisch de Engelsen.

Tekst: Rianne Lindhout