Toen Carola Wijdoogen in 2010 directeur Duurzaamheid werd bij NS, vroegen vrienden haar voorzichtig of ze op een zijspoor was beland. ‘Ze dachten dat duurzaamheid een hype was die wel weer weg zou gaan.’ De ‘hype’ werd het nieuwe model van de werkelijkheid en in 2014 werd Wijdoogen MVO-manager van het jaar. Nu richt zij zich met de Number 5 Foundation op maatschappelijke transities die bijdragen aan een rechtvaardige en duurzame samenleving. En brengt zij ‘groen’ en ‘sociaal’ bij elkaar.

In haar werk en leven laat Carola Wijdoogen zich leiden door de Sustainable Development Goals (SDG’s) die de VN voor 2030 heeft gesteld. Deze doelen maken van de wereld een duurzamere en betere plek voor iedereen. Doelen als: geen armoede, geen honger, schoon water en sanitair. En ook: duurzame steden en gemeenschappen. ‘Alles hangt met elkaar samen’, zegt ze. ‘Je kunt niet je milieudoelen bereiken zonder sociale doelen te realiseren. Inclusiviteit en kansengelijkheid zijn essentieel om duurzaam te worden. Je moet samen, in co-creatie, bottum-up, al die doelen halen.’

Dat we die doelen gaan halen, daar is zij super-optimistisch over. ‘In 2010 dachten mensen dat ik een geitenwollensokken-gekkie was, maar het draagvlak voor duurzaamheid is heel groot geworden. Uiteindelijk wil iedereen een leefbare samenleving. Ik geloof in mensen, en dat zij in staat zijn om samen de regels van het spel te veranderen.’

Systemische aanpak van de transitie

Toen zij zich bij NS met duurzaamheid ging bezighouden, realiseerde Wijdoogen zich dat een systemische aanpak van de transitie nodig is. ‘Je kunt dat niet top-down realiseren, dan kom je niet ver genoeg. Je wilt dat iederéén in positie wordt gebracht om duurzaamheid te integreren in zijn vak of rol. Je geeft de transitie vorm vanuit de rollen die hiervoor nodig zijn.’ Dat zijn er zeven, ontdekte ze, en daar schreef ze twee boeken over: 7 Rollen voor duurzaam succes en MVO doe je zo. Die rollen helpen je om duurzaamheid echt te borgen in de organisatie. Zoals de netwerkrol, die samen met interne- en externe stakeholders bepaalt hoe de organisatie positieve waarde kan vermeerderen en negatieve waarde terugdringen. Of de strategische rol, omdat je duurzaamheidsthema’s moet integreren in je strategie. En de stimulerende rol, die de organisatie uitdaagt te veranderen en weerstand te overwinnen. Wijdoogen: ‘Duurzaamheid is niet iets wat je óók doet, nee, het zit overal in verweven.’

Rondje langs de locaties

Wie wil beginnen met duurzaamheid in zijn organisatie, moet oog hebben voor al die rollen. Zelf begon Wijdoogen, nadat zij aan was getreden als directeur Duurzaamheid, maar eens met een rondje langs alle standplaatsen. ‘Ik vroeg machinisten en conducteurs wat duurzaamheid voor hen betekende. Ik ontdekte dat er al versnipperde initiatieven waren, die mensen ondernamen vanuit hun vakmanschap of vanuit hun motivatie. Van tevoren dacht ik dat niemand tegen duurzaamheid kon zijn, maar ik ontdekte toen dat duurzaamheid ook iets normatiefs heeft. Het was verhelderend om te horen dat mensen duurzaamheid vooral duur vonden, iets voor de rijken. Er zat ongelijkheid in het begrip. Wie een elektrische auto koopt, wordt beloond door de samenleving. Mensen vinden dat je goed bezig bent. Maar als je al jarenlang de verwarming laag hebt staan omdat je niet veel te besteden hebt, ben je minder zichtbaar maar toch heel duurzaam bezig.’

Mogelijke vervolgstappen

Na een rondje langs de velden is ‘materialiteit’ een volgende stap die je kunt zetten op weg naar een duurzame organisatie. ‘Ga in gesprek met de mensen die een belang hebben in je bedrijf. Omwonenden, medewerkers, aandeelhouders, je klanten, en kijk in co-creatie waar je impact zit. Haal kritische feedback op, stem je antenne af op tegengeluiden.’ Maak daarnaast duurzaamheid leidend in je innovaties, adviseert Wijdoogen. ‘Neem duurzaamheid meteen mee bij alles wat je doet, zorg ervoor dat het geïntegreerd is. Of maak gebruik van de innovaties van anderen en implementeer ze.’ En wát je ook doet, doe het vanuit de mensen die dagelijks het product of dienst in jouw organisatie maken. ‘Je kunt wel zeggen dat je een duurzame strategie hebt en alles circulair gaat maken. Maar als je niks investeert in training, in het mogelijk maken door tijd of middelen en het in positie brengen van mensen om het te dóén, dan geef je medewerkers wel een doel, maar geen tools om dat doel te bereiken.’

Waarden en competenties

De kernwaarden van de Number Five Foundation waar Wijdoogen partner van is, zijn gelijkwaardigheid, nieuwsgierigheid, autonomie, ondernemend zijn en nederigheid. ‘Het zijn allemaal actieve woorden die de nodige inspanning vereisen. Woorden die ervoor zorgen dat je een transitieproces, op weg naar duurzaamheid, vorm kunt geven.’ Voor Wijdoogen zelf is ‘nederigheid’ een heel belangrijke waarde. ‘Ik vul dat in door me steeds te realiseren dat ik zonder anderen en zonder de natuur niet kan bestaan. Als ik dat bedenk, rest mij niets dan nederigheid. Dat uit zich bijvoorbeeld door te vertragen en kritisch te kijken naar mijn eigen houding en aannames en me vervolgens af te vragen wat er nodig is om samen verder te komen.’ Makkelijk is dat niet, erkent ze. ‘Dialogisch-zijn helpt me daarbij. Daarmee bedoel ik dat ik mijn eigen aannames, verwachtingen en overtuigingen zoveel mogelijk probeer te neutraliseren. Dan sta ik echt open voor de ander.’ Dat is belangrijk, zegt zij, juist door dat normatieve aspect in duurzaamheid. ‘Wie vertelt dat hij duurzaamheid belangrijk vindt, kan verwachten dat iemand anders zegt: “Ja, maar je hebt wel leren schoenen aan”.’

Bruggen slaan

Om te voorkómen dat we elkaar de maat nemen over wat we wel of niet ‘moeten’ in het kader van duurzaamheid, heeft de duurzaamheidsprofessional de taak bruggen te slaan. Het is ook wat Wijdoogen graag doet: verbinden, en wat zij anderen van harte kan aanraden. ‘Verbinding leidt tot kennisvergroting. Als je in verbinding bent, kun je leren van de best practices van anderen. Het voorkómt dat mensen zich eenzaam voelen in hun missie. Verbinding zorgt ervoor dat je niet alleen vanuit je eigen perspectief naar vraagstukken kijkt.’ Een belangrijk aspect van verbinden is dat je niet zozeer de antwoorden geeft, maar de goede vragen stelt. Wijdoogen: ‘Voor de duurzaamheidsprofessional die als dé expert wordt gezien is dat een uitdaging. Durf te zeggen dat je iets niet weet, want je hebt constant te maken met voortschrijdend inzicht. Is elektrisch rijden wel zo duurzaam, als je ook de impact op het milieu van de batterij meeneemt? En hoe vaak ik niet de discussie over koffiekopjes heb gehoord! Het antwoord op een vraag ligt altijd besloten in de context, dat is het continue dilemma; er is niet altijd een goed of fout. Als je een wegwerpbekertje twintig keer gebruikt is het misschien wel duurzamer dan je eigen mok die je met heet water afwast. Energiezuinige apparaten zijn goed, tenzij ze leiden tot meer of vaker gebruik van energie. Bijvoorbeeld omdat ze vaker vervangen moeten worden, of omdat ze werk vervangen dat voorheen handmatig gedaan werd. Breng mensen in de positie om zelf een afweging te kunnen maken, want iedereen ís de energietransitie.’

Walk the talk

Carola Wijdoogen wil graag impact maken met wat ze doet. En voorleven hoe je leuk en lekker duurzamer kunt leven. ‘Walk the talk’, zegt zij. ‘In plaats van roepen dat je duurzamer moet eten, en dat mensen gaan denken: daar heb je haar weer, kun je ook een veganistische cake bakken en op tafel zetten. Als mensen ‘m lekker vinden, vertel je dan hoe je ‘m maakt. Zo maak je het onderwerp inclusief zonder te drammen en kunnen mensen eigen keuzes maken.’

Van Winst naar Waarde

Wijdoogen is één van de sprekers op het congres Van Winst naar Waarde op 6 december. Zij kan niet over winst nadenken zonder er meteen waarde bij te betrekken. ‘Het is voor mij zo natuurlijk om vanuit waarde te werken. Als je alleen aan winst denkt, ben je niet toekomstbestendig. Dan geraak je over een tijdje uit business. Voor overheden geldt dat ze de stap moeten maken om meer in samenspraak met inwoners te organiseren en te werken. Ik hoop dat lezers naar het congres Van Winst naar Waarde komen om dáárover met elkaar in gesprek te gaan.’ Een inspirerende voorbereiding, zegt zij, is het lezen van Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer. ‘Het boek gaat over duurzaamheid, massatoerisme en vluchtigheid. Ik kreeg het bij mijn afscheid van de toenmalige CEO van NS, Roger van Boxtel, met een mooie boodschap erin. Dat maakt het boek voor mij al bijzonder. Ik heb het inmiddels uit, maar het leent zich voor een tweede keer lezen.’

Over Carola Wijdoogen

Bedrijfskundige Carola Wijdoogen behaalde een master in Internationale Betrekkingen aan de Johns Hopkins Universiteit in Washington. Ze studeerde af in energie- en milieuvraagstukken, en had een eigen bedrijf in die sector. Ze ging werken als hoofd Inkoop bij NS, kreeg er een commerciële functie en werd toen directeur Duurzaamheid. Onder haar leiding ging de NS rijden op 100% windenergie.

Sinds 2022 is zij (mede)directeur-bestuurder van anbi-stichting number 5 foundation. Als onafhankelijke verbinder en procesbegeleider brengt de stichting mensen met uiteenlopende ervaringen, kennis en achtergronden bij elkaar om samen complexe vraagstukken aan te pakken en bij te dragen aan maatschappelijke transities, op weg naar een rechtvaardige en duurzame samenleving.

Tekst Lydia Lijkendijk