Flessen water moeten vooral worden geproduceerd om de toegang tot schoon drinkwater te verbeteren op plekken waar geen kraanwater beschikbaar is. In plaats daarvan liggen de schappen van supermarkten over de hele wereld vol met plastic flessen met drinkwater dat wordt verkocht als een gezond alternatief voor kraanwater. Op deze manier draagt de drinkwaterindustrie bij aan plasticvervuiling, waterverspilling, luchtvervuiling en de verspreiding van valse gezondheidsclaims.

“Cola of water?”
“Water is prima… Oh, maar wacht, wat zie ik? Schenk je alleen water uit de kraan? Dan neem ik liever een cola. Er zit zoveel rotzooi in kraanwater.”

Kraanwater is inferieur aan drinkwater uit een fles. Daarover gaat deze grap van cabaretier Theo Maassen in een van zijn recente shows. Maassen doelt op de boodschap waarmee bedrijven hun fleswater aan de man brengen, zodat die verleid worden tot het kopen van hun water.

Fleswaterbedrijven zijn de beste in het verspreiden van het narratief dat fleswater gezonder is dan kraanwater. Zo wil Spa Reine zwangere vrouwen laten geloven dat het beter is om Spa Reine te drinken. Dat horen we uit een van hun advertenties: “Tijdens je zwangerschap is het beter om de inname van nitraten te beperken. […] Voor de zekerheid kan je natuurlijk altijd kiezen voor SPA® Reine, want met slechts 1,5 mg per liter is dit een van de waters met het laagste nitraatgehalte.” Dus volgens Spa kun je beter Spa Reine drinken als je een gezonde baby wilt.

Een miljoen flessen water per minuut

Supermarkten verkopen wereldwijd steeds meer plastic flesjes met drinkwater, dat wordt gepromoot als een gezond alternatief voor kraanwater. Wereldwijd worden er elke minuut meer dan een miljoen flessen water verkocht, aldus een recent VN-rapport over deze industrie. In 2021 ging er zo’n 350 miljard liter water voor bijna 270 miljard dollar over de toonbank, en de verkoop zal naar verwachting bijna verdubbelen in 2030. Met een omzetstijging van 73% tussen 2010 en 2020, is de fleswatersector een van de snelst groeiende markten ter wereld geworden. Mensen sjouwen zich een ongeluk met al die flessen die bovendien wel ruim 350 keer duurder kan zijn als kraanwater.

De gezondheidsclaims van flessenwaterbedrijven zijn misleidend. Drinkwater uit de kraan is, althans in de meeste landen met een hoge inkomens, gezond. De watervoorziening wordt strikt gereguleerd en water wordt regelmatig getest. In Nederland moeten drinkwaterbedrijven ervoor zorgen dat het leidingwater voldoet aan de wettelijke kwaliteitseisen die zijn vastgesteld voor circa 30 chemische stoffen. Volgens het VN-rapport wordt kraanwater doorgaans vaker en op meer chemische stoffen gecontroleerd dan flessenwater. “Strenge waterkwaliteitsnormen voor kraanwater worden zelden toegepast op flessenwater en zelfs als dergelijke analyses worden uitgevoerd, worden de resultaten zelden bekendgemaakt.”

Verontreinigd fleswater

Fleswater kan bovendien gezondheidsproblemen veroorzaken, zowel voor consumenten als voor de mensen die in de buurt van productiefaciliteiten wonen. Het VN-rapport documenteerde gevallen van verontreiniging met microplastics, weekmakers, salmonella en verschillende chemicaliën. Welke gezondheidsrisico’s dit met zich meebrengt, moet nader worden onderzocht. Zeker nu er steeds meer fleswater wordt verkocht.

De conclusies van een ander recent rapport, waarin de chemische voetafdruk van een plastic fles wordt beschreven, zijn echter veel verontrustender. Dit onderzoek onthult niet alleen de potentiële verborgen gevaren van plastic flessen voor de menselijke gezondheid, maar ook voor het milieu. Het onderzoek stelt dat “PET-plastic in de hele productieketen lucht, water en voedsel vervuilt met kankerverwekkende chemicaliën.” Antimoon, een chemische stof die wordt gebruikt om de productie van plastic te versnellen, zou bijvoorbeeld uit plastic PET-flessen kunnen migreren. Het kan kanker veroorzaken en is giftig voor de lever, de schildklier en het hart. Bovendien verontreinigt afval van de productie van PET-plastic drinkwaterbronnen in het zuidoosten van de VS met het kankerverwekkende 1,4-dioxaan.

Plastic soep en waterverspilling

De fleswaterindustrie draagt niet alleen bij aan het verspreiden van misleidende gezondheidsclaims, het veroorzaakt ook plasticvervuiling. De afgelopen twee decennia werden zo’n 18 miljoen ton aan PET-flessen geloosd. Deze afvalstroom neemt alleen maar toe, met nu al meer dan 25 miljoen ton in 2021. Sommige flessen worden misschien gerecycled, maar de meeste flessen belanden toch op de vuilnisbelt. Naar schatting zijn 30% van de wereldwijd geproduceerde PET-flessen die bij het afval belanden, drinkwaterflessen.

Net als veel andere industrieën verbruikt de fleswaterindustrie enorme hoeveelheden water. Dagelijks onttrekken fleswaterbedrijven miljoenen liters grond- en oppervlaktewater uit rivieren, waterbronnen, meren en reservoirs om het water te gebruiken in hun productieprocessen van flessenwater. De exacte hoeveelheden zijn onbekend, maar Coca-Cola gebruikt gemiddeld 1,95 liter water om één liter fleswater te maken. Unilever gebruikt 3,3 liter en Nestlé 4,1 liter. In tijden van extreme droogte en toenemende gerapporteerde watertekorten is dat nauwelijks te verkopen.

Daarnaast kan de winning van water ook conflicten veroorzaken tussen de fleswaterbedrijven en boeren, zoals in Nepal of Pakistan. Hier hielden fleswaterbedrijven geen rekening met boeren die ook water gebruiken voor de landbouw of om te drinken. In de Amerikaanse Strawberry Creek droogden kreken en beekjes langzaam op door de waterproductieactiviteiten van Nestlé. Er zijn er bedrijven die fleswaterfabrieken bouwden op plekken waar mensen al met een tekort aan drinkwater kampen. Andere bedrijven betaalden de lokale overheid heel weinig voor het gebruik van het water uit de omgeving. Samenvattend: lokale gemeenschappen profiteren vaak niet van de flessenwaterindustrie, maar komen er behoorlijk slecht vanaf.

Drinkwatertekorten

Natuurlijk kan fleswater soms een oplossing zijn in regio’s waar schoon kraanwater ontbreekt of schaars is, bijvoorbeeld als gevolg van slechte infrastructuur, natuurrampen of oorlog. Nog steeds heeft ongeveer 26% van de wereldbevolking, omgerekend twee miljard mensen, geen toegang tot veilige drinkwatervoorzieningen. De meesten wonen in Sub-Sahara Afrika.

Maar ook overheden in lage- en middeninkomenslanden kunnen verantwoordelijk worden gesteld voor het hoge verbruik van flessenwater. Het VN-rapport stelt dat het groeiend gebruik van fleswater het gevolg is van de slechte kwaliteit van drinkwater. En dat is het gevolg van onder meer een falende overheid.

Regelgeving

Overheden moeten er in de eerste plaats voor zorgen dat de kraanwatervoorziening veilig en toereikend is, en zo de noodzaak tot het gebruik van plastic flessen te minimaliseren. Ze zouden kraanwater moeten promoten en zo de valse claims van de fleswaterindustrie die beweren dat fleswater veiliger en gezonder zou zijn afweren. Overheden moeten niet alleen strengere regels opleggen aan de fleswatersector, op met name de kwaliteit van fleswater. Ze zouden ook hun grondwaterbeheer moeten verbeteren om de uitputting van waterbronnen te stoppen. En tot slot zouden overheden het gebruik van plastic flessen moeten reguleren en systemen voor inzameling, recycling en hergebruik moeten opzetten of verbeteren.

De fleswaterindustrie en haar investeerders moeten er in de eerste plaats voor zorgen dat hun water veilig is, en daarmee het aantal incidenten met waterverontreiniging verminderen. Ze moeten ook transparanter zijn over de waterhoeveelheden die ze gebruiken, de gevolgen van hun productieprocessen voor mens en milieu, en de wijze waarop ze de waterkwaliteit waarborgen. Bedrijven moeten inzetten op hergebruik van plastic flessen en ze moeten vooral ophouden met het verspreiden van valse gezondheidsclaims over fleswater ten opzichte van kraanwater.

En de consumenten? Boycot het gebruik van plastic wegwerpflessen. Oefen druk uit op overheden en bedrijven om watertappunten te plaatsen. En, ironisch genoeg, drink water. Kraanwater dus.

Mara Werkman (foto) en Manon Stravens, onderzoekers bij Profundo.